Úrval - 01.12.1954, Blaðsíða 84

82
ÚRVAL
500 ár aftur í tímann. Með því
að jörðin er nokkur þúsund
milljón ára gömul, er þetta að-
eins örlítið brot úr aldri hennar.
Fljótt á litið mætti virðast ó-
hugsandi að nokkru sinni yrði
unnt að fá vitneskju um hvernig
segulsvið jarðarinnar var áður
en kompásinn var fundinn upp.
Svo er þó ekki, og er það óvæntri
uppgötvun að þakka. Það hefur
sem sé uppgötvast, að úr sum-
lun bergtegundum má lesa hver
var stefnan í segulsviði jarðar-
innar þegar þær urðu til. Lík-
ur benda til, að á þennan hátt
verði hægt að rekja sögu seg-
ulsviðsins að minnsta kosti
500.000.000 ára aftur í tímann.
Bergtegund getur með tvennu
móti orðið segulmögnuð og fer
það eftir því hver bergtegundin
er. Þegar eldfjall gýs, rennur
bráðið hraun úr gígnum út yfir
landið umhverfis hann. Þegar
hraunið kólnar, storknar það
og verður að eldhrauni. Meðan
hraunið er að storkna segul-
magnast það í þá stefnu sem
segulsvið jarðarinnar hefur á
þeim tíma. Ef við tökum stein
úr þessu hrauni og mælum
stefnu segulaflsins í honum, get-
um við ráðið af því hver var
stefna segulsviðs jarðarinnar
þegar hraunið storknaði.
Ýmsar af bergtegundum jarð-
arinnar myndast þannig að
sandur, leir eða leðja safnast á
botn vatna, fljóta eða sjávar-
ins. Við þrýsting renna þessi
botnlög saman í hart berg;
þannig myndast sandsteinn til
dæmis. Ýms berglög af þessu
tagi, t. d. rauði sandsteinninn,
sem algengur er víða í Englandi,
hefur reynzt örlítið, en greini-
lega, segulmagnaður, og í mörg-
um til’fellum er gild ástæða til
að ætla, að stefna segulaflsins
í þeim svari í stórum dráttum
til stefnunnar í segulsviði jarð-
arinnar á þeim tíma þegar berg-
lögin voru að myndast.
Þannig virðist mega lesa bæði
úr eldhraunum og sandsteins-
lögum sögu segulsviðs jarðar-
innar hundruð milljónir ára
aftur í tímann. Þessar segul-
magnsrannsóknir eru aðeins á
byrjunarstigi, en þær hafa þeg-
ar veitt óvæntar og mjög at-
hyglisverðar upplýsingar. I
stuttu máli má segja, að jarð-
fræðilega ungar bergtegundir,
t. d. yngri en milljón ára, sýni
að segulsvið jarðarinnar hafi á
þeim tíma haft nokkurnveginn
sömu stefnu og undanfarin 500
ár.
Aftur á móti hefur segulsvið
ýmissa eldri berglaga næstum
alveg gagnstæða stefnu. Dæmi
um slíka gagnstæða segulstefnu
hafa fundizt í eldhraunum í
Suður-Afríku og í Norður-Eng-
landi. Itarlegar rannsóknir hafa
nýlega farið fram á íslandi og
í Mið-Frakklandi.Ábáðum þess-
um stöðum hefur um helmingur
eldhraunsins sömu segulafls-
stefnu og nú er, en hinn helm-
ingurinn gagnstæða stefnu.
Augljósasta skýringin á þessu