Úrval - 01.12.1954, Blaðsíða 75

HÖFUNDURINN OG LESENDUR HANS
73
er ekkert frábrugðinn öllum al-
menningi að þessu leyti. Hann
verður að hafa hugsjónir til að
geta skrifað, til að geta látið
persónur sínar hegða sér líkt
og skyni gætt fólk, til að ljá
efnisrásinni einhvern tilgang, til
að koma ákveðnu formi á bók-
ina alla. Merkingin er form og
formið er merking. Þegar fólk
fordæmir hugsjóna-skáldsögu,
kvartar það í raun og veru yfir
því, að hugsjónirnar skeri sig
úr, þeim sjálfum til skaða, að
þær gagnsýri ekki nægilega líf
persónanna í bókinni. Þess
vegna er bókin ekki saga um
fólk, heldur bláber áróður, og
af þeim sökum leiðinleg.
Við unga höfunda erlíkasagt:
Ef þið æskið lesenda, skuluð þið
forðast siðgæðisspjall, því að
siðgæðisspjall er leiðinlegt. En
reyndin er sú, að allar góðar
skáldsögur, sérdeilis vinsælar
skáldsögur, fjalla um siðgæði.
Til dæmis má nefna bækur frú
Dell. Góð skáldsaga segir frá
því, sem fólkið gerir, og af
hverju fólkið gerir það, og
hvernig þetta, sem fólkið gerir,
stuðlar að hamingju þess eða
einhverju öðru. Og allt þetta
eru spurningar um siðgæði. Það
er alrangt, að skáldsaga, sem
tekur siðgæði föstum tökum, sé
fráleit og leiðinleg; sannleikur-
inn er hið gagnstæða. Alþýðleg
ævintýri, þjóðsögur óbreytts
fólks, fólks, sem aldrei hefur
bækur séð, frumstæðra kyn-
flokka í Afríku, eru ævinlega
gegn-siðrænar. Slúðursögur
segja frá hegðun manna; þess
vegna eru þær svo hrífandi.
Hlustum á tvær gamlar húskon-
ur spjalla saman — allt þeirra
tal snýst um fólk, það úir og
grúir af dómum um rétt og
rangt, það, sem fólk ætti að
gera; af eðlilegum ástæðum er
það geysi-þýðingarmikið fyrir
þær og hamingju þeirra, að fólk
hafi ákveðnar hugmyndir um
rétt og rangt.
Skáldsögu-lesandinn fyllir ef
til vill lesendahóp Ethel M. Dell,
eða kannski hann taki Conrad,
James eða Lawrence fram yfir
hana. En það, sem hann leitar
fyrst og síðast í bókunum, er
hegðun manna, það er að segja,
siðgæði. Mestu skáldsagnahöf-
undar heimsins eru einmitt þeir,
sem leggja mest upp úr siðgæði,
og þessvegna eru þeir svo hríf-
andi aflestrar. Hugsum til Dic-
kens, Tolstojs, Hardys og Con-
rads.
Andúð á áróðri.
Þessir höfundar vissu, að sið-
gæðiskenningar eru ekkert í
sjálfu sér, að þær eru einungis
athyglisverðar í framkvæmd, í
persónu. Þeir prédika ekki. Ef
þeir gerðu það, væru þeir leiðin-
legir. Sérhver lesandi er á verði
gegn prédikara og áróðurs-
manni. Hann segir við sjálfan
sig: „Ég læt ekki fallast fyrir
langlokum mannsins, sem þigg-
ur laun fyrir að tylla þeim á
pappír.“ Hann hefur óskaplega