Úrval - 01.12.1954, Side 9

SAGA FANGELSANNA
7
árið 1557, og síðan festist nafn-
ið Brides-brunnur við þau fang-
elsi, sem byggð voru næsta ald-
arhelming. Þessir Brides-brunn-
ar voru fyrstu vinnubúðirnar
(eða fátækra-búðirnar, eins og
Skotar og Ameríkumenn nefndu
þær síðar). Fátækralögin frá
1601 skikkuðu fátækrastjóra
hverrar sóknar til að safna i
sjóð ,,og sjá um nægilegar
birgðir af hör, hampi, uli, þræði,
járni og öðrum vörum og efni
handa fátæklingum að vinna
úr.“
Þá var hafizt handa um að
byggja vinnubúðir fyrir fátæk-
linga á meginlandinu, aðallega
á Þýzkalandi og Hollandi, næstu
áratugi eftir 1560. En fyrsta
fangelsið í Norður-Evrópu, sem
bar helztu einkenni nútíma-
fangelsis — aðgreinda klefa og
störf til að aga og betra fang-
ana —- var ekki byggt fyrr en
1773 í Ghent í Belgíu.
Á 17. og 18. öld voru fang-
elsin óþrifaleg sjúkdómsbæli.
Körlum, konum og börnum var
troðið þar saman, og engin loft-
ræsting, bókstaflega enginn
matur, nema það sem vinir fang-
anna færðu þeim eða verðirnir
seldu þeim. I vinnubúðunum
voru munaðarleysingjar og
gamalmenni, glæpamenn, berkla.
sjúklingar og vitfirringar hýst-
ir saman í stórum, opnum svefn-
skála.
En strax á 17. öld reyndu
menn að knýja fram umbætur
í fangelsunum og vinnubúðun-
um. Filippo Franci kom hug-
myndum sínum í framkvæmd
upp á eigin spýtur. Franci var
kaþólskur húmanisti. Hann
byggði litlar vinnubúðir fyrri
flækingspilta í Flórens um 1680,
og liklega var það fyrir hans
tiístilli, auk annarra, að Kle-
ment páfi XI. reisti 1704 fang-
elsi fyrir afbrotadrengi í sam-
bandi við St. Mikkaelsspítala í
Róm. Þrjátíu árum síðar lét
páfastóllinn reisa samskonar
fangelsi fyrir stúlkur.
Áhrifamesti umbótamaður
þessara tíma á sviði refsimála
var ítalski aðalsmaðurinn Ces-
are di Beccaria (1738—1794).
Árið 1764 skrifaði hann Ritgerð
um glœpi og refsingar, og er
það líklega mikilvægasta bókin,
sem rituð hefur verið í saman-
lagðri sögu glæpamálanna. Bec-
caria hélt því fram, að hindrun
glæpa væri mikilvægari en refs-
ing fyrir glæpi; hann vildi af-
nema pyndingar; hegningum
skyldi beitt til að forða mönn-
um frá glæpum, en ekki skoð-
ast sem hefnd þjóðfélagsins;
fangelsun skyldi koma í stað
líkamlegrar refsingar; dauða-
refsing skyldi afnumin.
Bók Beccaria vakti geysilega
athygli. Hún var þýdd á tugi
tungumála, og Voltaire sjálfur
skrifaði formála að henni í
frönsku útgáfunni. Hún örfaði
fólk til að umbæta fangelsin í
mörgum löndum, hafði bein á-
hrif á nokkra valdhafa, svo sem
Katrínu 2. í Rússlandi og stór-