Úrval - 01.12.1954, Síða 13

MANNABÚRIN
11
Þessa samtals minntist ég
nokkrum árum síðar í flórensk-
um fangaklefa, þar sem ég var
yfirheyrður af manni úr rík-
islögreglu fasista O.V.R.A. Ég
var þá orðinn langvanur fang-
elsunum. Fangelsi höfðu ætíð
verið hreinasta endileysa í mín-
um augum, líkt og sá staður,
sem í raun og veru er enginn
staður, eða sú stund, sem ekki
er nein stund.
Stórt járnbúr fyllti næstum
alveg út í fangakelfann. Það var
ekki ósvipað búrunum, sem sirk-
usfólk notar til að sýna í villi-
dýrin sín. Mér þótti svo kostu-
legt, að þetta búr hefði verið
smíðað til að byrgja inni mann-
lega veru, að ég gat ekki var-
izt að reka upp stuttan hlátur.
Þetta var vorið 1943. Yfir-
heyrslur hjá O.V.R.A. lögregl-
unni höfðu þá mildazt frá því
sem áður var. Fasisminn hafði
næstum gengið sér til húðar, og
þess vegna tjáði ég lögreglu-
manninum, hve bandvitlaus og
fáránleg mér þætti öll hugmynd-
in um fangelsi, þegar fyrir fram-
an mig stæði svona járnbúr
sem eins konar tákn um fárænu
refsilöggjafar okkar. Lögreglu-
maðurinn sneri sér að mér með
vorkunnlátan undrunarsvip á
andlitinu. Svo benti hann á búr-
ið, og í augum hans blikaði trú-
arleg hrifning. „Kvað meinið
þér eiginlega, doktor,“ sagði
hann, „þetta er sjálfur grund-
völlur ríkisins."
Hvert var þetta ríki, sem
grundvallaðist á múrveggjum
og hengilásum, á járngrindum
og slám, á blindri offrun fyrir
yfirvöldin og á ofbeldisaðgerð-
um, sem stíuðu þegna þess
hvern frá öðrum? Það var Ríki
fasismans. En fasistaríkið fann
ekki upp mannabúrin. Söguþró-
unin táknar ekki, að fyrrver-
andi ríki séu þvegin í hólf og
gólf. Illgresi fortíðarinnar fær
of oft að tímgast meðal nýrra
hugmynda, nýrra þróunarhátta
og virkilegra framfara.
Þannig er það, að jafnvel nú
á dögum, og það í mestu fram-
faralöndunum, tíðkast ennþá á-
kveðnar aðgerðir og stofnanir,
sem rekja má aftur til miðalda,
og fjölmörg dæmi aflóga ger-
ræðishyggju. Og þetta er ná-
kvæmlega það, sem mér finnst
um fangelsi okkar. Fyrir mér
eru fangelsin dæmigerðar leyfar
úreltrar grimmdarmennsku, ein
af þessum eftirlegukindum lið-
inna alda, sem mannúðin hefur
látið óáreitt vegna sinnuleysis
og deyfðar, ef ekki vegna fá-
fræði.
Látum engan misskilning
blandast því, sem ég hef þegar
sagt. Það er augljóst, að Ríkið,
sérhvert Ríki, verður að geta
varizt venjulegum, og jafnvel
pólitískum, afbrotamönnum.
Það er jafnaugljóst, að Ríkið
verður að geta einangrað þessa
voðamenn, þegar nauðsyn kref-
ur, Og að lokum er það aug-
ljóst, að allar aðgerðir, sem
koma að fullum notum, eru lög-