Saga - 2021, Side 25

Hann er á einn eða annan hátt skilgreindur hluti af efnisheiminum
og virðist sem slíkur vera varanlegur í tíma og rúmi — en það er
einmitt þannig festu sem minningarnar einar og sér skortir. Minn -
ingarnar eru í þessum skilningi einungis til í huga þeirra sem muna
en með því að bindast stað öðlast minningarnar hlutdeild í því sem
er efnislega raunverulegt og fá þar með yfirbragð varanleika og
sanngildis. Að sama skapi má segja að staðurinn sé háður minning-
unum að því leyti að þær ljá honum merkingu. Ef við skilgreinum
stað ekki bara sem staðsetningu heldur sem afmarkað rými sem hef-
ur merkingu fyrir einhverjum má sjá hvernig staðurinn sjálfur er
bundinn minningum. Þetta bandalag minninga og staða er einmitt
hugsunin með minnisvörðum sem reistir hafa verið í meðvitaðri til-
raun til að treysta tilteknar minningar til skemmri og lengri tíma.
Markmiðið er að festa tiltekna merkingu í áberandi efnislegu fyrir-
bæri. Staðsettir í alfaraleið eru minnisvarðar hugsaðir til að minna
vegfarendur reglulega á og skilyrða og viðhalda með því hvers er
minnst og hvernig.
Raunar hefur verið bent á að erfitt sé að ímynda sér minningar
eða reynslu án þess að hún sé staðsett á einhvern hátt.7 Það er erfitt
að rifja upp atvik án þess um leið að sviðsetningin sem fram fer í
huganum tengist einhverjum stað. Nákvæm staðsetningin getur
verið óljós, jafnvel óþekkt eða tilvist staðarins ímyndun en minningin
tekur ógjarnan á sig form án þess að við staðsetjum hana á einhvern
hátt í efnislegu rými. Samband minninga og staða er skýrt þegar
kemur að persónulegum minningum. Ég man til dæmis ekk ert sér-
staklega eftir því hvað ég var gamall þegar ég sat við eldhúsborðið
hjá ömmu og afa en ég man eftir ilminum af nýristuðu franskbrauði
(sem ég fékk ekki heima hjá mér), bragðinu af uppáhaldskexinu og
sérkennilegu kurrinu í gamla Philco-ísskápnum. Ég man hvernig
amma var klædd (hún átti líklega nokkra af þessum skrautlegu kjól-
um sem voru hnepptir að framan, kallaðir morgunsloppar). Ég sé
fyrir mér eldhúsið, get lýst því í þaula frá því sjónarhorni sem ég sit
við eldhúsborðið. Ég sé í skuggsjá hvernig eldhúsið var, get lýst
ýmsum smáatriðum eins og mynstrinu á borðinu, áferðinni á stóln-
um, letrinu á saltstauknum í glugganum. Mig gæti auðvitað mis-
minnt um sumt (okkur hættir víst til að breyta minningunni aðeins
í hvert skipti sem við minnumst) en í minningunni er staðurinn ljós-
söguskoðun í almannarými 23
7 Janet Donohoe, Remembering Places: A Phenomenological Study of the Relationship
between Memory and Place (Lanham, Maryland: Lexington Books, 2016).