Saga - 2021, Qupperneq 204

ans og segir jafnframt á öðrum stað í verkinu: „Á síðmiðöldum var lagður
grunnur að lands- og þjóðarímyndum um Ísland, grunnur sem enn stendur
að nokkru leyti.“ (87). Sú spurning hlýtur að vakna hvort langlífi þjóðar -
ímynda Íslands og Grænlands stafi af því að höfundar síðmiðalda hafi gert
svo glögga grein fyrir þeim að ekki þurfti að gera betur eða hvort vald
hefðar og endurtekningar í frásögnum skýri þetta. Síðari skýringarkosturinn
virðist langtum nærtækari en sá fyrri og þetta vekur upp spurningu sem
forvitnilegt væri að sjá Sumarliða taka fastari tökum sem lýtur að áhrifum
náttúruvísinda á þekkingu um Ísland og Grænland.
Á bls. 12 er greint frá því að myndir og landakort gegni miklu hlutverki
í ritinu og á bls. 89 kemur fram að landakort og myndir eru meðal efnis sem
nýtt er í umfjöllun um tímabilið 1500–1700. Meðal stórbreytinga á þekking-
ar- og tækniheimi Vesturlandabúa á síðari hluta átjándu aldar og á nítjándu
öld voru langtum nákvæmari mælitæki en áður höfðu þekkst og þróaðar
voru vísindalegar aðferðir við mælingar og kortagerð sem leiddu til ná -
kvæmari korta en völ var á áður. Mikið var unnið að mælingum og korta-
gerð á norðurslóðum frá því um 1780 og fylgdi þeirri gagnaöflun umfangs-
mikil útgáfa korta og landlýsinga sem ekki eru nýttar í ritinu. Það kom
nokkuð á óvart þar sem kort höfðu verið meðal heimildaefnis í fyrri köflum
og líklegt að þessar breytingar sem urðu á þekkingu um söguslóðir Sumar -
liða hafi haft veruleg áhrif á vitneskju Evrópubúa um lönd hins ysta norðurs
og þar með áhrif á hugmyndir um þau og viðhorf til þeirra. Þetta er ekki
kannað í bók Sumarliða og þar birtist helsti veikleiki ritsins sem varðar fyr-
irferð og áhrif hinna langlífu staðalímynda um Ísland og Grænland og íbúa
þessara landa sem svo rækilega er gerð grein fyrir. En var ekki áhrifamáttur
þeirra allur annar og minni á síðari tímum, eftir að áhrifa náttúruvísinda
nútímans tók að gæta heldur en á fyrri tímaskeiðum? Eru staðalímyndir
Íslands og Grænlands á tuttugustu öld ef til vill skrum og skopstæling með
ráðum gerð þar sem augljóst er að þær grundvallast ekkert endilega á viður-
kenndri þekkingu heldur á fordómum og einhvers konar skáldaleyfi auglýs -
ingastofanna sem nýta sér þær óspart til að vekja athygli á ýmsum skringileg -
heitum hinna norðlægu samfélaga?
Ekki verður skilist við hið mæta rit Í fjarska norðursins án þess að vikið
sé að myndefni sem þar birtist og er að verulegu leyti heimildaefni en annað
til skrauts og áréttingar og á það einkum við um myndefni frá nítjándu og
tuttugustu öld. Virðist það vel valið og er ugglaust meðal þess sem skapað
hefur og viðhaldið fornum og nýjum staðalímyndum um Ísland og Græn -
land. Myndatextar fylgja jafnan og gegna því hlutverki að hjálpa lesandan-
um til að glöggva sig á því sem fyrir augu ber. Er þetta yfirleitt hjálplegt efni
og gagnlegt en á stöku stað vöknuðu efasemdir um réttmæti túlkana á
mynd efni svo sem í myndatexta á bls. 13 þar sem sýndir eru litríkir þjóð -
búningar fólks í Austur- og Norður-Evrópu og taldir til merkis um „fram-
andleika fólksins á „jöðrum“ álfunnar“. Eru ekki jaðrar álfunnar komnir
ritdómar202