Saga - 2021, Side 210

torfbæina burt. Greinar sem hann birti árið 1903 sýna þetta. Titill einnar
þeirra er „Kuldinn og rakinn“ en Jón var þar að vísa í meinta galla torfbæj-
anna og hvetja til þess að nýta steypu frekar en torf við byggingu húsa. Þetta
viðhorf var hins vegar augljóslega á skjön við raunveruleikann því í svörum
sýslunefndarmanna sést að dálítil reynsla var þá þegar komin á að nýta
steypu og timbur við húsbyggingar á landsbyggðinni en hafði ekki gefist
vel. Alloft kemur nefnilega fram að byggingar úr timbri og steypu hafi
reynst kaldari og rakari en þær sem byggðar voru úr torfi, einkum þó þegar
þessum byggingarefnum öllum var blandað saman. Vel má vera að svörin
endurspegli neikvæð viðhorf til nútímalegri byggingarefna og viðleitni til
að halda í gamlar hefðir meðal landsbyggðarfólks en kuldi og raki í stein-
og timburhúsum er vel þekktur þá sem nú. Og svör sýslunefndanna dagaði
uppi í skúffum skjalasafna og gleymdust.
Það var í raun fyrir tilviljun að Hjörleifur komst á snoðir um byggingar-
rannsókn Sigurðar og hóf hann þá að grennslast fyrir um svör sýslunefndar -
manna í helstu handrita- og skjalasöfnum landsins. Megnið af þeim fannst.
Á blaðsíðu 45 er birt kort sem sýnir úr hvaða hreppum svör eru varðveitt og
hvaðan ekki. Vel má vera að sum svaranna hafi aldrei borist en þau geta
vissulega hafa glatast eða eiga eftir að koma í leitirnar síðar. Magn svaranna
sýnir eigi að síður svo ekki verður um villst að viðtökur voru góðar við
spurningalista Sigurðar. Sýslunefndarmenn hafa því augljóslega tekið erindi
Sigurðar vel enda var húsbótin mikið hitamál á þessum tíma. Eins og fyrr
getur eru flest þeirra svara sem Hjörleifur fann birt í bókinni (47–261) auk
spurningalista Sigurðar (42–43) en þar má glöggt greina hversu samvisku-
samlega sýslunefndarmenn hafa svarað spurningunum enda mikið í húfi
þegar sótt var að rótgróinni byggðamenningu í sveitum landsins í nafni
framfara og nývæðingar. Þetta tækifæri kann því að hafa verið kærkomið.
Sumir kusu jafnvel að rita langar ritgerðir um málið eins og til dæmis Jakob
Hálfdanarson gerði um byggingarhætti í Suður-Þingeyjarsýslu (85–146).
Tveir viðaukar eru aftast í bókinni og innihalda þeir nytsamlegar upplýsing-
ar um söfnun svaranna: í viðauka I er yfirlit yfir þá fulltrúa sýslna og hreppa
sem skiluðu svörum við spurningum Sigurðar en í viðauka II er skrá yfir
helstu æviatriði sýslunefndarmanna. Síðarnefnda skráin var tekinn saman
af Gunnlaugi Haraldssyni, fornleifa- og þjóðháttafræðingi. Hún er nytsam -
leg að því leyti að hún sýnir bakgrunn nefndarmanna og tengsl við hverja
sýslu.
Hjörleifur er greinilega meðvitaður um það hversu vandmeðfarin gögn
af þessu tagi eru en þau hljóta ætíð að vera lituð viðhorfum samtímans eins
og hér hefur verið rakið. Í sérstakri umfjöllun um heimildagildi svaranna
bendir hann einmitt réttilega á að það kunni að vera að sýslunefndarmönn-
um hafi þótt vegið að torfhúsunum í ríkjandi umræðu í samfélaginu og að
þeir hafi reynt að verja þau gegn nýjungum í byggingarháttum (264). Þó
finnur Hjörleifur aðeins eitt dæmi um slíkt í öllum svörunum sem bárust en
ritdómar208