Úrval - 01.11.1968, Side 19

FRIEDRICH NIETZSCHE
17
hlið heimspeki hans. Gagnrýni sína
birti hann í mörgum ritum á tíma-
bilinu 1876—1883, hlaut ámæli fyrir,
en litla viðurkenningu.
Þó að Nietzsche afneitaði lífinu
eins og því var lifað, var hann ekki
síður boðberi hins nýja lífs. í síð-
ari verkum sínum — Svo mælti
Zarathustra, Handan góðs og ills,
Antikristur o.fl. — skýrir hann
nánar framtíðarmynd sína, þar sem
venjulegt fólk átti að halda áfram
að lifa sínu venjulega lífi, en að
öðru leyti átti tilveran að snúast um
það eitt að veita ofurmennunum
fullkomið frelsi. Hann skrifaði:
„Takmarkið er ekki mannkynið
heldur ofurmennið.... markmið
mitt er að skapa veru, sem stendur
öllum öðrum lífverum á jörðinni
miklu framar“.
Og hvernig áttu ofurmennin að
vera? Þau áttu að vera hraust á
líkama og sál, eigingjörn og sérgóð,
og umfram allt miskunnarlaus, því
að miskunnsemi gerir menn veik-
lundaða. Þeir áttu að vera herrar
lífsins, stoltir, glaðir, frjálsir og
hugmyndaríkir, en þó jafnframt
gæddir karlmennsku og þjálfaðir í
sjálfsaga. Þeir áttu að lifa „handan
góðs og ills“ eða öllu heldur sam-
kvæmt nýjum reglum um gott og
illt, sem einungis voru miðaðar við
þá sjálfa. Allt sem jók vald þeirra
og athafnafrelsi var gott, en hitt,
sem takmarkaði áhrif þeirra, svo
sem guðshugmyndir, siðferðisreglur
eða lög, var slæmt. Nietzsche sagði,
að það væri enginn guð til, en hann
ætlaði að gera mennina að guðum.
Til þess að geta metið þessa hug-
sjón Nietzsches réttilega, verðum
við að minnast hinna margvíslegu
áhrifa i lífinu, sem veikja persónu-
leika okkar og beina honum á aðr-
ar brautir en við höfum ætlað.
Kenning Nietzsches var sú, að mað-
urinn ætti að gera sjálfan sig að
miðdepli lífsins og verða þannig
frjáls og hamingjusamur. Hann
sýndi líka dæmafátt hugrekki, þeg-
ar hann dirfðist að kryfja líf nú-
tímamannsins til mergjar og birta
niðurstöður sínar hiklaust. En eng-
ar framfarir eru hugsanlegar, nema
til séu menn, sem þora að gagnrýna
viðurkennd trúaratriði, og annað-
hvort hafna þeim, eða láta sann-
færast og gera þau að sínum.
En kenningar Nietzsches urðu
honum sjálfum til ógæfu, og ef til
vill má segja, að þær hafi síðar
hrundið mannkyninu fram á glöt-
unarbarm. Bækur hans urðu mjög
vinsælar meðal ungs fólks í Þýzka-
landi upp úr síðustu aldamótum, en
eins og ávalt, þegar almenningur
tileinkar sér kenningar mikils hugs-
uðs, voru hugmyndir hans fljótlega
brenglaðar og afskræmdar. Fólk
hirti það af kenningum hans, sem
það kærði sig um, en hafnaði hinu.
Auðvitað voru menn hrifnir af of-
urmenninu ekki sízt í hinu kreddu-
bundna og miðaldalega samfélagi
þýzka keisaradæmisins. Margir voru
líka fegnir að losna við allar siða-
kenningar. Afleiðingin varð óstýri-
læti unga fólksins, það vildi fara
sínu fram, hvað sem öllum boðum
og bönnum leið.
Eftir fyrri heimsstyrjöldina, þeg-
ar þýzka þjóðin hafði verið sigruð,
svalt heilu hungri og var stjórnað
af veikum ríkisstjórnum, var eðli-