Úrval - 01.11.1974, Side 69

STRÍÐ OG FRIÐUR SOLSHFNITSINS
67
hafarnir voru kallaðir fram hver
eftir annan til að taka á móti gull-
heiðursmerkinu úr hendi Gústafs
VI Adolfs Svíakonungs.
Aldrei áður hafði útnefning til
Nóbelsverðlauna fyrir bókmenntir
vakið jafn mi.kla athygli um allan
heim. Verðlaunahafinn var 51 árs
gamall Rússi, sem þar til átta árum
áður hafði vc-rið gersamlega óþekkt
ur jafnvel löndum sínum: Alex-
ander Solshenitsin.
Það var mikill spenningur í saln-
um, þegar nafn hans var nefnt.
Solshenitsin, sem hafði óvenju
sterka siðferðisvitund, hafði um ára
ráðir aleinn ögrað valdi Sovétríkj-
anna til að ritskoða, til að stjórna,
til að neita listamanninum að full-
nægja þörfinni að tjá sig. Hann var
ákveðinn í að segja sannleikann,
hversu óþægilegur og sársauka-
fullur, sem hann kynni að vera, að
berjast móti. kúgun. mótmæla svo
eftir væri tekið og fordæma harð-
stjórn. Aðdáendur hans í Rússlandi
kölluðu hann einfaldlega: „Hugur
og samviska þjóðar okkar“.
Soishenitsin er maður, sem hefur
þurft að berjast án afláts til þess
eins að halda í sér lífinu, hvað þá
vinna skapandi listaverk. Bækur
hans voru bannaðar — fólk var
rekið úr storfum sínum og vísað
úr háskólum fyrir að lesa þær. Því
fór fjarri að stjórn Sovétríkjanna
væn stolt af heiðursviðurkenningu
hans, heldur óttaðist hann og hat-
aði meira en nokkurn annan lif-
andi.mann og kallaði hann svikara.
Enginn gat verið viss um, að hann
yrði ekki fangelsaður þá og þegar.
Solshenitsin hafði langað til að taka
á raóti verðlaununum sjálfur, en
tveimur vikum fyrir Nóbelshátíð-
ina var augljóst, að ef hann færi
til Stokkhólms yrði hin nýja refs-
ing ■— refsing, sem íyrir hann var
næstum verri en allar aðrar — út-
legð.
Þær fáu myndir, sem til voru af
rithöfundinum, sýndu fremur háan
miðaldra mann, með hár, sem farið
var að þynnast, þykkt rauðleitt
skegg og hátt. virðulegt enni. Kot-
ungsleg fötin, sem hann næstum
alltaf klsedd'.st, juku enn á líking-
una við þöglan, hugsandi mann af
norðurhjara. Þessi ímynd ríkti við
athöfnina í Stokkhólmi, jafnvel
meir en ef maðurino hefði sjálfur
vecið þar viðstaddur
Ritari sær.sku akademíunnar lof-
aði verðlaunahafann fyrir að hafa
haldið áfram í anda hinna miklu,
rússnesku rithöfunda „sem hafa
þegið af þjáningum Rússlands hið
knýjandi afl og óslökkvandi ást til
landsins, sem er rauði þráðurinn í
verkum þeiira". Síðan kom ofurlítil
óvíps þögn: „Við hörmum,“ bætti
hann við, „ástæðuna fyrir því, að
Alexander Solshenitsin hefur ekki
treyst sér til að vera hérna í dag.“
Síðan stöðu allir viðstaddir upp sem
eirm maður með Gústaf Adolf í
broddi fylkingar og fögnuðu með
glymjandi lófataki hetjunni, sem
ekki var viðstödd. Enginn minntist
þess, að hafa fyrr verið svo djúpt
snortinn á Nóbelshátíð.
Meðan hoimurinn heiðraði Sol-
shenitsin í Stokkhólmi var maður-
inn sjálfur einangraður í skúr, rétt
utan við Moskvu. Þetta var lítill
skúr og und’r stöðugu eftirliti leyni