Úrval - 01.11.1974, Qupperneq 80

78
ÚRVAL
unnu að því að unga út hugmynd-
um og gera uppfinningar fyrir
NKVD. Þetta var rannsóknarstofn-
un i fangelsi, þar sem mælikvarð-
inn var óvenjulega hár: Fyrsti
hríngurinn — hæsti og besti hring-
urinn í víti einangrunarbúðanna.
Þessi stofnun var í höll frá keis-
aratímunum, sem hét Marfino, um
17 km norðut af þeim stað, sem nú
er alþjóðaflugvöllurinn við Moskvu.
Fangarnir fengu írítíma til að
ganga um fagurt umhverfið. Mat-
urinn var góður, og þeir sem áttu
peninga, gátu keypt sér viðbót úr
þekktustu búðum Moskvu. Fang-
arr.ir voru klæddir í bláa samfest-
inga og unnu að uppfinningum sín-
um í „Töfrakastalanum" bak við
gaddavírsgirðingu. í fyrstu gerði
Solshenitsin stærðfræðilega út-
reikninga fyrir eins konar ferða-
talstöð, sem lögreglan átti að fá;
seinna fyrir tæki, sem Stalín hafði
pantað sjálfur, og átti að gera
ókleift að hlera símtöl hans.
Hér gat Solshenitsin ekki aðeins
notið þess að lesa, skrifa og hugsa,
hellur hafði félagsskap af sérstæðu
úrvali manna sem voru allt í senn:
Gáfaðir, menntaðir og reyndir.
Fangarnir reyndu að draga úr leið-
indunum með því að segja hver
öðrum sögur af reynsluríkum lífs-
ferH sínum og þeir áttu djúpar rök-
ræður saman um heimspekileg og
stjórnfræðileg mál. Af öllu þessu
naut Solshenitsin góðs sem einstak-
lingur og verðandi rithöfundur.
Þrátt fyrir þetta fór svo, eftir
þrjú og hálft ár, að tilbreytingar-
laysið og siðleysið í kringum hann
urðu honum ofviða. Svo þegar átti
að fela honum nýtt og hærra starf
í Marfino, afþakkaði hann það, og
í maí 1950 var hann aftur gerður
að venjulegum þrælkunarfanga.
Hann var horaður, þrátt fyrir góð-
an viðurgerning, og fangavistin
hafði sett mark sitt á hann að eil-
ífu á ýmsan hátt — djúpar hrukk-
ur á ennið og hörkuglampa í aug-
un.
„VIÐ GETUM MUNAГ. Fanga-
lestin, sem flutti hann austur, var
qkelfileg. 20 föngum var troðið inn
í klefa, sem jafnvel á miskunnar-
lausum keisaratímunum voru not-
aðir fyrir sex fanga. Þeir fengu
ekki einu sinni vatnsdreitil í 48
klst eða meira. Á leiðarenda var
líkum þeirra, sem höfðu dáið á
leiðinni, kastað út úr iestinni „eins
og trédrumbum11.
Eftir meira en tvö þúsund kíló-
metra ferð, eftir endalausum stepp-
um og eyðimörkum, nam lest Sol-
shenitsin staðar við frumstæðar
fangabúðir í Kasakstan, að mestu
óbyggt svæði og skelfdega afskekkt.
Hé” var þyrping fangabúða og fang-
arnir unnu við kopar- og kolanám-
ur undir frumstæðurn skilyrðum,
sem reyndu á manniegt þrek til
hins ítrasta. Fangarnir voru gerðir
að lifandi vinnuvélum og gátu varla
dregist að námunum og frá. Allt
umhverfis voru varðmenn með
sjáifvirk vopn og hunda. En Sol-
shenitsin var látinn í bygginga-
vinnu, bæði mnan og utan girðing-
arinnar, sem umlukti fangabúðirn-
ar.
Röskum áratug síðar skrifaði
hann sígilda sögu, DAGUR f LÍFI
IVANS DENITSOVITS. Hún segir