Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Page 78

82
mesti krafturinn var auðvitað fólginn í fyrsta versinu, og var það oft
látið nægja eitt sér. Venjan varð því sú á miðöldum, að særingar
hófust iðulega á Jóh. 1:1 eða 1:1—14. I þessu lauslega yfirliti er þó
sleppt að minnast á notkun faðirvorsins og annarra bæna. Ekki stóð
á sama, hvenær særingin var látin fara fram. Sumar særingar hrifu
bezt í dögun. A miðnætti voru hins vegar allir andar á ferð og flugi,
og mátti þá beizla þá með máttarorðum. Stundum var aðeins gagn
að særingum á ákveðnum dögum, sem áður fyrr voru heiðnar hátíðir,
eins og vetrar- og sumarsólstöður. Stundum varð að nota ákveðnar
hátíðir eða messudaga, og loks var særingin, ef til vill, komin undir
tunglgangi. Eigi var ætíð látið nægja að þylja særingarorðin, heldur
voru þau skrifuð upp á blað, sem menn báru á sér til frekari trygg-
ingar því, að áhrifin entust. En þá stóð eigi á sama, hvert efnið væri
notað, því það gat haft sín áhrif. Langáhrifamestur var bjórinn af
óbornum kálfum, (pergamentum virgineum). 1 J. S. 606, 4to, bl. 86
v. er þetta nefnt: „Jómfrú pergament eður sumir kalla frumsafroms“.
Næst þessu að kynngikrafti var ljónsskinn.
Það gefur að skilja, að slík særingarblöð munu nú vera afar fá-
gæt. Þau voru langflest eyðilögð að ásettu ráði í galdraofsóknunum,
eða gerð upptæk og tortímd sem einni af blekkingum myrkrahöfð-
ingjans. Þeirra getur að vísu í málsskjölum úr galdramálum og í
opinberum tilskipunum, auk þess, sem þau eru þekkt í bjöguðum
afritum í galdra- og formálabókum.
Þegar skyggnzt er um í sögu vorri, þá verðum vér þeirra varir í
hinum fáu lækningabókum frá síðmiðöldum og galdrabókum, sem
varðveitzt hafa. Blöðin sjálf virðast töpuð, þó gætu sum hinna stöku
blaða í Árnasafni verio raunveruleg galdrablöð. En venjan er alla tíð
sterk, því í Kyraugastaðasamþykkt Odds Einarssonar biskups 1592
segir, að ,,þeir, sem fara með kukl, töfra og rúnir, svo sem eru rist-
ingar eður aðrar þess konar særingar og kveisublöð, og annan því-
líkan djöfulskap, með hverjum þeir látast lækna mein og kránk-
dæmi manna, straffist af prestinum" og svo framvegis. Það er ekki
eingöngu í Skálholtsstifti, sem eitthvað er athugavert við mannfólkið
um þessar mundir, því Guðbrandur biskup Þorláksson veitist að hin-
um sama sið. í „Þeirri réttu Confirmatio“ 1596 segir: „þeir, sem
og fara með kveisublöð, rúnir, lækningar og særingar við Guðs há-
leita nafn, hans blóð, undir, pínu og dauða og látast þar með græða
mein manna“. Og sama ár segir í bókinni „Um eiða og meinsæri“:
„að bera á sér skrifað Jóns guðspjall, passíuorð, brynjubæn, kveisu-