Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Síða 109

111
11. Gilbrún. Bæjarleifar sjást greinilega á norðurbrún Sand-
gilju, dálitlum spöl neðar en fyrirhleðslan var. Farvegurinn liggur þar
ofan aflíðandi brún og beygir nokkuð meira til suðlægari áttar.
Eigi þekkist nú svo mikið sem nafn þessa býlis. Gilbrún bjó eg til.
Þarna sést vel fyrir túngarði að ofanverðu, en að neðan hefir Sand-
gilja, með brún sinni snarbrattri og klettabelti að suðaustan, verið til
varnar. Túnið hefir verið nálægt 1 V2 dagslátta að stærð, á fögrum
stað og í líðandi halla móti suðri. Uppi við túngarðinn, vestar miðju,
er mikil rúst með bakhliðina bæði sem túngarð og húsagarð. Rúst
þessi er mikil að fyrirferð, 9 faðmar á lengd og 3 á breidd, og gæti
því verið bæjarhúsaleifar. En svo er grjótið umrótað, að ekkert sést
fyrir tóttum. Neðar sjást leifar bygginga greinilegar. Austur við kletta-
brún þá, sem er við hlykk á farveginum og í halla að henni, eru tvær
samhliða rústir, langar og mjóar, 5 faðmar á lengd og 2V2 og 3 á
vídd, líklega með dyr eða hlið á neðri enda. Hús hafa þetta ekki verið,
svona víð og í halla, ekki heldur kvíar og varla fjár- eða hestaréttir
eða heystæði. Dyrnar of nærri hamrabrún til innrekstrar og aðflutn-
ings. Líkast að væru sáðreitir. Þremur föðmum vestar í litlum suður-
halla eru þrefaldar rústir, byggðar í réttan ferhyrning aflangan, er
snúa eins og hinar neðri, með dyrum til asa. Líkast að væru hús tvö
til hliðanna, 13><7 fet og 13X12 fet (tvístætt fjós?), en rétt eða
heystæði á milli. Öðrum þremur föðmum vestar er rofbakki grastorfu
mjög hárrar. Hún er löng til vesturs en mjó (27X7 faðmar).
Undir henni geta vel dulizt húsarústir, jafnvel sjálfur bærinn, því að
oftast grær fyrst og helzt í skjóli bæjartótta. Auðséð er, að þetta hefir
verið nokkuð stórt og myndarlegt býli, þótt ekki væri það langt frá
Sandgili og þó nær Melakoti. Er því ekki óhugsandi, að Melakot hafi
verið flutt þangað.
•
Sandgárarnir, sem eyðilögðu blómlegu löndin og byggðina, voru jafnan
litlir í fyrstu, en átu sig fljótt áfram til vesturáttar undan austanveðrum
og þurrum landnyrðingi. Mynduðust þá oftast annaðhvort grasbakkar eða
víðisjaðrar til hliða við gárana. Bakkarnir hækkuðu sífellt af sandáburði,
en þeir blésu og brotnuðu smám saman og gátu þannig tafið fyrir gjör-
eyðing lands á nálægum stöðum, svo að öldum skipti. Þannig urðu gárarnir
mjög langir, þótt ekki væru breiðir. Og þegar fleiri gárar en einn voru sam-
hliða, þá stóðu eftir heiðar eða mjóar tungur á milli þeirra. Þannig var
löngum umhorfs hér um slóðir. Gárar þrír hafa að líkindum rifið sig
út frá vikurdyngjum og sandeyrum við Sandgilju eða rótazt yfir hana.
Sá efsti skammt frá Vatnafjöllum, geysað ofan við eða um Melakot og