Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Page 112

114
hóla, en milli þeirra tveggja hóla er gatan (og línan því sem næst)
milli Keldna og Dagverðarness. Bæjarkompu, eldhúskytru og fjós-
mynd mun Jón Jónsson hafa byggt þar. Má og ætla, að jarðeigandinn,
Guðmundur Erlendsson á Keldum, hafi hjálpað til við þessa bygg-
ingu. Og sýnist þá líklegast gert í því skyni, að leiguliðinn gætti
sauðahjarða heimabóndans, er voru svo langt frá Keldum.
Bær þessi var notaður á eftir fyrir fjárhús og nefndist Bitahúsið.
Reyndist þó ekki betur en svo, að það gat orðið bitafullt af snjó í byljum.
Vegna þess var því breytt í borg og nefnt Húsborgin. Á sama hátt varð til
Fjósborgin. Og alls voru þar sex borgir fram á mín æskuár. Voru þær
hlaðnar úr góðu hraungrýti að innan, nærri topphlaðnar, en þó með stutt-
um mæniás, röftum og yfirgerð, en snidda að utan, alveg hringlaga. Þær
stóðu á hólum eða bölum með litlum dyrum til útnorðuráttar; festi því
ekki fönn við þær, og bæði landnyrðings og útsynnings byljir ruku fram
hjá dyrunum, svo að sjaldan fennti inn nokkuð að ráði. Borgir þessar voru
fremur litlar, 11—13 fet í þvermál. Gátu tekið 40—60 sauðfjár hver. Allar
blésu þær sundur og hrundu í rústir upp úr og eftir sumarmálaveðrið
mikla 1882. Blásið var þar af hólum öllum niður í hraun árið 1944, en
moldarjarðvegur að nokkru undir úthrundu hleðslugrjóti borganna, og
lautir fullar af sandi. — Þrjár borgir aðrar fyrir „ofan hraun“, ein með
iitlu kumbli, og notaðar nokkuð síðar, hafa allar farið sömu leiðina með
högunum. Þær voru í Þverbrekkum (norðvestarlega í Knæfhólaheiði), í
Réttaheiði og norðan í Eldiviðarhraunsnefi við Réttabug. Þar er þó ekki
enn örfoka. — Fjárborgir og náttúrleg fjárból (hellar) eru líka að nokkru
til enn á heimalandi Keldna. En lítt er notað annað á síðari áratugum en
hús með jötum (görðum) og hlöðum.
14. Sandgil I. Það er landnámsjörðin alkunna írá Njálu og
Landnámu, er segir svo frá: ,,Kolr hét maðr, son Óttars ballar. Hann
nam land fyrir austan Reyðarvatn ok Stotalæk, fyrir vestan Rangá,
ok Tröllaskóg, ok bjó at Sandgili".
Varla get eg skilið, að annað en meiri skógar til húsa, til beitar
og skjóls fyrir búpeninginn og nærtækari til eldiviðar, hafi dregið
Kol svo langt upp í landnámið. Langt frá fögru og víðsýnu stöðunum
við Reyðarvatnið, og frá fegurðinni og einu bezta vatnsbóli heimsins,
að Keldum. Bærinn stóð líklega á lágum hól, nærri efst í kverk í
góðu skjóli og rétt austan við Sandgilju, eftir að hún kom úr þrengsl-
um milli brattra brúna: Laufflatabrúnar til suðuráttar að vestan, en
Skógshraunsbrúnar til sa. að austanverðu. Rýmkast fljótt bilið milli