Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Síða 123

125
Rangá. Drjúgum kipp er það neðar en Árbær, og fyrir ofan krók á
ánni, er hlíft hefir grassnoppu dálítilli, sem heitir Árbœjarkrókur.
Bæjarrústin hefir líklega öldum saman verið hulin jarðvegi, en er
hann blés af fyrir nokkrum áratugum, fann Skúli á Keldum þar bæjar-
Ieifar. Hefir þar verið skálabygging, um 24 fet á lengd og 9 fet á
vídd, en það er óljósara. Hliðin hefir snúið að ánni, móti suðurátt.
Eigi sér fyrir dyrum með vissu. En stétt hefir legið frá austurenda
skálans, fáa faðma að húsi, sem nú er grjótdreif einungis. — Þar
hefir Skúli fundið kljásteina og brot af kvarnarsteini. Enn norðaustar
(10—12 faðmar) má ætla, að verið hafi fjós með þar tilheyrandi
byggingum. Mótar fyrir 4 rústum samanbyggðum, 3 jafnvíðum, um
9 fet, og í einni lengju, 34 fet, og að auki (heygarður eða rétt?)
18X30 fet. Tún hefir verið þar alveg afgirt fram á klettabrúnir við
ána á báðar hliðar, og á þriðju dagsláttu að stærð. Gata hefir legið
gegnum túnið, milli fjóss og bæjar, frá Skógamannavaði, vestan við
klettanefið (með austurenda túngarðsins) og um hlið á túngarði að
norðanverðu. — En langt má vera síðan, að Hvolhreppingar og Land-
eyingar sóttu við í Tröllaskóg. Býli þetta mun og byggt mjög snemma
á öldum, á fremur grunnum jarðvegi, ekki oft endurbyggt og fyrir
óratíma farið í eyði. Fremur þó af óáran eða öskudrifi en af upp-
blæstri. — Vegurinn milli Árbæjar og Keldna liggur laust norðan við
túngarðsbrotið.
21. Árholt. Nafnlaust býli, jafnókunnugt og fornlegt og Árbrún.
Það hefir verið á bala fyrir neðan brún, er Árholtsbrún heitir, og
liggur þvert norður frá Rangá, miðsvegar milli Keldna og Árbæjar,
í Keldnalandi og hálfrar klukkustundar gang þaðan. Nú er það hóll,
sem rústin er á, og grjót oltið út, því allt er þar gjörblásið í kring,
spölkorn frá ánni, sunnan við Árbæjargötu. Skáli hefir verið þar með
hliðarvegg móti suðri, eftir helztu líkindum 24 fet á lengd, en varla
yfir 7 fet á vídd, og litlar eða engar útbyggingar. Litlar leifar manna-
byggða að öðru leyti hafa fundizt þar. Aska hefir þó sést í vesturenda
rústarinnar og grjótdreifar af kofum í kring, sem allt til samans bendir
á lítið, eldgamalt og skammætt býli. Á gjörblásinni sléttunni laust
suður frá og sv. frá hólnum eru litlar dreifar af hleðslugrjóti, er ætla
má, að séu úr kofum. Og uppi á brúninni neðan við nefnda götu bólar
á kofarústum upp úr sandskaflinum. Enginn vottur sést af túngarði.
Athugasemd. Þarna við ána, spöl dálítinn sv. frá hólnum, er Gunnars-
steinn, þar sem Gunnar á Hlíðarenda, með bræðrum sínum tveimur, háði
bardaga við 30 menn. Gunnarssteinn hefir líklega staðið þá fast við ána,