Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Page 153

155
hallar því öllu að læknum. Nesið er víðlent, hefir aldrei eyðilagzt af
sandi, nema efst, og gæti næstum allt verið samfelld slægja, síðan
það var afgirt. — Gróður hefir aukizt mikið efst í Nesinu í mínu
minni, og teygir sig nú alstaðar upp í miðjar brúnir. Þarna er líka
kominn mikill en strjáll smáhnjótagróður uppi á sandinum, og er
grávíðir úr Nesinu (sem þar er þó fremur Iítill til) byrjaður að sá
sér upp og gróa þar innan girðingarinnar móts við Gröf. En svo sem
engan mun sá eg (1936) á grashnjótum utan og innan girðingar þó
nokkrum árum eftir að girt var. Blásið hefir af Bjallanum niður í möl
að norðvestanverðu, en er nú hættulaust. Lind ein lítil er vestan við
bæjarstæðið, en langt nokkuð að Grafarneslæk, er sveigir þar frá sv.
lægri til vestlægrar stefnu við Nesið. Við lækinn er há og snarbrött
brún að austan og sunnanverðu, með sandbrekkum og bökkum efst
víðast hvar. Gróður er þó við lækinn og blástrar hættir þar.
Ýmislegt um jörðina, mat, eign og áhöfn. Gröfin hefir lengstum verið
bændaeign að miklu leyti, þó átti konungur í henni um sinn 5 hundruð
og Skálholtskirkja 15 hundruð. En stólseign þessa með 5 kvígildum seldi
Ögmundur biskup, árið 1528, Eiriki Torfasyni í Klofa fyrir Grafarbakka
í Ytri Hrepp. En þá jörð lét biskup samtímis til séra Jóns Héðinssonar
í ráðsmannslaun hans. — Elzta mat, sem þekkist á Gröf er frá því árið 1681,
og er þá 30 hundruð með 150 álna landskuld, 5y2 leigukvígildi og 3 eignar-
kvígildum og því mikið bú. En 15 árum síðar, 1696, er hún talin 25 hundruð
og fer óðum hnignandi úr því. Þó hafa sennilega háir bakkar lengi og
vel hlíft haglendisvelli Grafar, og gárinn, sem eyðilagði Litla Odda, verið
margar aldir að brjóta bakka austur eftir. Lækurinn hefir líka um skeið
verið að spilla Nesinu, en nú er hann hættur því fyrir löngu, svo teljandi
sé, því Nesið hefir hækkað við sandáburðinn. Svo er sagt í Jarðabókinni
1711, að Hróarslækur beri á engjarnar „grjót, aur og mold og spilli þeim
eftir hendinni“, og „högum spillir blástur". — En þrátt fyrir þessi spjöll
er þar þó enn tvíbýli, og var svo lengi eftir það. Líka var þar myndar-
legur búskapur og fleytti jörðin þá enn miklum fénaði. Voru hjá báðum til
samans: 12 kýr, 3 naut, 14 hross, 193 kindur. Kvígildi voru þá 6 (áður
7) og landskuld ekki minni en 9 lambær. Næstu hálfa öld verður eyði-
leggingin enn hægfara, og má svo heita, að jafnmiklu búi sé enn haldið
þar 1760. Um þetta bil voru tínd ber á Grafarvelli og í Skollahólum, er
voru skammt vestur á sandinum og háir sandsteinshryggir fram á vora
daga, en eru nú burtu blásnir að mestu leyti. Um móðuharðindin miklu
gerir Jón Jónsson sýslumaður skýrslu um tjón og hjálparþörf fátækustu
bænda í Rangárvallasýslu, 1. sept. 1786 (Þskjs. A 53). Þar telur hann m. a.