Andvari - 01.07.1962, Síða 20

130
ELSA E. GUÐJÓNSSON
ANDV'flBI
föður, er heldur á Kristi krossfestum, og
heilögum anda, sem í dúfulíki svífur
milli höfuðs guðs og höfuðs Krists.
Utan um þessa mynd er mjór, tígul-
laga rammi, og nema horn tígulsins
við fremur breiðan leturbekk, sem um-
lykur klæðið á fjóra vegu. Er í bekknum
letrað á latínu með gotnesku smástafa-
letri hluti úr 34. versi, 25. kafla Matteus-
arguðspjalls: Venite: benedicti: Patris:
mei: possidete: paratum: vobis: regnum:
acon, þ. e. Venite benedicti Patris mei
possidete paratum vobis regnum acons-
cilet a constitutione mundi, („Komið þér
hinir blessuðu föður míns og takiö að erfð
ríkiÖ, sem yður var fyrirbúið frá grund
völlun licims"). í þríhyrningunum, sem
myndast milli leturbekksins og tígulsins,
eru tákn guðspjallamannanna: örn Jó-
hannesar, engill Matteusar, naut Lúkasar
og ljón Markúsar. Halda þau á letur-
böndum með nöfnum sínum.
Þrenningarmyndir af líkri gerð og á
Enschede klæðinu þekkjast í vestrænni
myndlist, allt frá síðari hluta 12. aldar.8
Eins og áður segir, var klæðið í leiðarvísi
Twenthesafnsins talið vera frá 14. öld.
1 grein sinni tekur frú Kalf, að því er séð
verður, ekki ákveðna afstöðu til þessarar
tímakvörðunar. Eitt atriði þrenningar-
myndarinnar á Enschedeklæðinu virðist
þó útiloka, að það geti verið eldra en frá
lokum 15. aldar. Er atriði þetta búninga-
sögulegs eðlis. Drottinn er á myndinni
klæddur síðri, víðri kápu, opinni niður
úr að framan, með löngum ermurn og
fremur breiðum sjalkraga. Kápur af þess-
ari gerð komu ekki frarn í Vestur-Evrópu
fyrr en um 1485, en voru mikiÖ í tizku
á fyrri hluta 16. aldar, einkum meðal
eldri manna og lærðra.9 Má því varla
gera ráð fyrir, að klæðið sé saumaÖ fyrr
en um eða eftir aldamótin 1500. Hár- og
skeggsnyrting drottins mælir einnig
fremur með þessari tímasetningu en móti.
Önnur atriði myndanna á ldæSinu eru
athyglisverð og virðast styðja það, að
klæðið sé íslenzkt. Frú Kalf bendir á í rit-
gerð sinni, að handaburður drottins sé
með öðru móti en á þrenningarmyndum,
sem hún kannast við.10 Hún minnist þó
aðeins á eina gerð, en um tvær gerÖir
virðist hafa verið að ræða. Heldur drott-
inn ýrnist báðurn höndum undir þvertré
krossins eða lyftir annarri hendi í blessun,
en hinni í bæn, og stendur þá krossinn
fyrir framan hann. Mynd af fyrri gerð-
inni er meÖal annars að finna á íslenzkri
silfurpatínu frá fyrri hluta 14. aldar,11 en
síðari gerÖina má sjá til dæmis á enskum
altaristöflum úr alabastri frá 15. öld.12 Á
mynd Enschedeklæðisins gerir drottinn
hins vegar hvort tveggja í senn að blessa
og halda á krossinum. Lyftir hann hönd-
um í blessun og bæn, en þvertré krossins
hvílir í olnhogabótunum. Hvort þessi
myndgerð sé sérstakt íslenzkt fyrirbæri
skal látið ósagt, en víst er, aÖ sömu handa-
burði er að finna á mynd í íslenzku Jóns-
bókarhandriti frá 150713 og að öllum lík-
indum einnig í handritalýsingu í Skarðs-
bók frá 1363,14 þótt sú mynd sé of ógreini-
leg til þess að hægt sé að segja um það
með fullri vissu.
í framhaldi af þessu mætti nefna, að á
tákni Markúsar guðspjallamanns, ljóninu,
cr á Enschedeklæðinu dregið greinilegt
mannsandlit. Á tákni Markúsar á ofan-
greindri mynd í Jónsbókarhandriti frá
1507 er einnig mannsandlit. Ekki er fund-
ið dæmi um þetta frá öðrum löndum, en
það er þó ekki kannað enn sem skyldi.
Þess má geta, að nefnt Jónsbókarhandrit
var gert af að öðru leyti óþekktum manni,
Jóni Sveinssyni, sem álitið er, að hafi ver-
ið prestur á Noröurlandi.
Sé nú taliÖ víst, að klæðið í Twenthe-
safni sé íslenzkt, hlýtur að vakna spurn-
ing um, úr hvaða kirkju það sé komiö.
Þeirri spurningu er þó ekki auÖsvarað.