Andvari - 01.07.1962, Síða 88

198
GYLFI Þ. GÍSLASON
ANDVARI
menningarlífi, þá var ekki aðeins nauð-
synlegt aS kunna aS hagnýta gæSi lands
og sjávar, ekki aSeins nauSsynlegt aS
skilja gildi frelsis og frjálslyndis, licldur
varS þjóSin einnig aS finna, aS hún væri
andlega sjálfstæS, skapaSi ekki aSeins
nýjan auS, heldur einnig nýja menningu.
í veraldlegum skilningi höfSu Islendingar
skrimt eftir þúsund ára búskap á íslandi.
En í andlegum skilningi höfSu þeir
staSizt storma lífsbaráttunnar sent þjóS.
Sagan, sem liér gerSist, greinir ekki frá
fólkorustum cSa öSru, sem taliS verSi til
veraldarsögu. En hún greinir frá meiru
en þrotlausu stríSi viS óblíSa náttúru.
Hún greinir frá meiru en valdastreitu
og baráttu gegn erlendum yfirráSum.
Kjarni hennar er frásögn af andlegu
starfi, af fornurn bókmenntum, sem urpu
Ijóma á NorSurlönd, af aldalangri sam-
ItúS örbirgSar og skáldskapar. Þetta sam-
hengi íslenzkrar menningar mátti ekki
rofna. Þess vegna er eSlilegt, aS spurt sé,
hvort íslendingar hefSu getaS orSiS sjálf-
stæS þjóS, án þess aS menning þeirra
endurfæddist. I lvers virSi gat þaS orSiS
þeim aS verSa sjálfbjarga, ef þeir í mcnn-
ingartilliti hefSu orSiS eftirbátar forfeSr-
anna, sem þrátt fyrir sára fátækt sína voru
miklir bókmenntamcnn? HefSu íslend-
ingar haldiS sjálfsvirSingu sinni, ef öldin
tuttugasta hefSi aSeins fært þeim aukinn
mat, fegurri klæSi, betri hús, en ekki
nýjar bókmenntir, enga andlega endur-
reisn? Hversu lengi heldur sú þjóS sjálf-
stæSi sínu, scm glatar sjálfsvirSingu sinni?
Og hefSi heimurinn taliS þaS full-
gilda sönnun þess, aS fífldjörf tilraun
þessa fámenna hóps á eyjunni undir
norSurljósunum til þess aS vera sjálf-
stætt fólk hefSi heppnazt, þótt hann
hefSi þar nóg aS híta og brenna, ef hann
hefSi ekkert til menningar heimsins aS
lcggja? HefSu þcssir menn, sem kalla
sig íslendinga, ckki getaS framleitt ennþá
meira og húiS viS ennþá bctri kjör, ef þcir
hefSu starfaS í nokkrum stórverksmiSj-
um meSal milljónaþjóSar og húiS viS
nokkrar götur í heimsborg? En ef þetta
fólk, ef þessi litla þjóS, auk þess aS afla
sér góSs viSurværis meS ötulu starfi og
í vinsamlegri samvinnu viS aSrar þjóSir,
auSgar líf sitt og annarra meS afrekum
í bókmcnntum og listum, ef hún ekki
aSeins eflir framfarir meS nýrri verk-
menningu, heldur eykur þroska meS
nýrri hugmenningu, þarf þá frekari vitna
viS um þaS, aS tilraunin hafi heppnazt,
aS hiS ótrúlega hafi gerzt, aS hin smæsta
meSal smáþjóSa eigi ekki aSeins tilveru-
rétt, heldur hafi hlutverki aS gegna í
heimsmenningunni?
ÞaS er íslendingum ómetanlegt, aS
þeir á tuttugustu ökl skuli hafa eignazt
rithöfund, sem sýndi ekki aSeins þeim
sjálfum, heldur heiminum öllum, aS
gikli þjóSa fer ekki eftir höfSatölu þeirra,
aS sú barátta Islendinga fyrir sjálfstæSi
sínu, sem ýmsum þótti á sínum tíma von-
lítil og öSrum heimskuleg, var réttmæt.
Ekki aSeins viS, sem nú lifum, heldur
allar óbornar kynslóSir Islendinga eiga
Halldóri Kiljan Laxness þakkarskuld aS
gjalda fyrir þaS, aS hafa á hyltingatím-
um tæknialdar skapaS íslenzkar bók-
menntir, sem varSveittu tengslin viS
fornan menningararf þjóSarinnar og
varpa nú sams konar ljóma á bernskuár
endurheimts sjálfstæSis íslendinga og
fornbókmenntirnar urpu á þjóSveldi
hennar. Mesti rithöfundur íslendinga til
forna, Snorri Sturluson, lifSi á þeirri
öld, er þeir förguSu sjálfstæSi sínu.
Afrek hans og annarra höfunda sögu-
aklar voru löngum rök fslendinga fyrir
rétti sínum til aS endurheimta þaS. ÞaS
er gæfa fslands, aS þeir skuli nú á þessari
ökl, cr þcir gerast sjálfstæSir á ný, hafa
eignazt rithöfund, er her nafn íslands út
um hciminn á viS Snorra Sturluson,