Andvari

Årgang

Andvari - 01.07.1962, Side 94

Andvari - 01.07.1962, Side 94
204 SVERRIR KRISI'JÁNSSON ANDVARI í annan stað ræðir réttarbótin um þá menn, sem eiga minna fé en 5 lnindr- aða, en eru búlausir og óvistráðnir. Þeir „skulu búðarmenn heita eðr sjómenn“. Þeim er skylt að selja konungi eða bans umboðsmanni allt sem þeir hafa til sölu af þarfindum, ef bonum leikur bugur á, en „ella skulu þeir bændum þjóna ef með þurfa“. Það er auðsætt af fyrirmælum þessarar réttarbótar frá miðri 14. öld, að upp eru að rísa í íslenzku þjóðfélagi vinnustéttir, sem standa utan við þann framleiðsluhátt, er markast af bónda og vistráðnu hjúi. Þetta eru lausamenn, sem fara með varning um sveitir, okkar fyrstu innlendu kaupmenn, og sjómenn, sem einnig eiga verzlun við umboðsmann konungs. Þessir menn eiga sér nokkuð sjálfræði í hinu arfhelga íslenzka bændaþjóðfélagi, standa sumpart utan vé- banda þess. Þetta er frjálst verstöðvafólk og lýtur ekki þeim húsaga, er griðmenn urðu að hlíta. Ur skauti þessara stétta gat sprottið borgaralegt þjóðfélag, ef önnur skilyrði voru fyrir hendi, upp úr verstöðvunum gátu risið þorp og bæir, ný félagsleg verkaskipting. En svo varð ekki. Bæði konungur og hið íslenzka löggjafarvald lögðust á eitt um að ekki risu bæja- eða þorpabyggðir með óvist- ráðnu fólki við sjávarsíðuna. Árið 1480 bannar konungur vetursetu í landinu útlendingum, sem tæli hjú frá bændum, svo að þeir fá ekki byggt og setið jarðir sínar. Píningsdómur 1490 endurtekur þetta bann og herðir á ákvæðum réttarbótarinnar frá 1350: engir mega vera búðsetumenn, nema þeir eigi búfé til að fæða sig við; þótt eign þeirra nemi 3 hundruðum eða meiru, eru þeir skyldir til vinnu hjá bændum, svo vel konur sem karlar, en þeir sem ekki vilja vinna svo skulu sviptir afla sínum og verður honum skipt milli umboðsmanns konungs og bænda sveitarinnar. Næstu aldir var Píningsdómur oftlega samþykktur og í hann vitnað, er íslenzk löggjöf þurfti að skipta sér af búðsetumönnum og launamönnum. En það urðu aldrei til borgir á íslandi, þar sem þetta fólk befði getað lifað af hand- björg sinni. Þegar verzlunareinokunin lagði sína köldu og dauðu hönd á ísland brást með öllu sú von að borgir eða bæir gætu risið upp í landinu. Lausamenn og sjómenn og það fólk sem flosnaði upp í bændaþjóðfélaginu urðu flakkarar og förumenn, sem ráfuðu um sveitirnar eða milli héraða. Oft á hverri öld eru gefnar út nýjar tilskipanir og lagasamþykktir gegn lausamönnunum, jafnan er reynt að kúga þá í vistir. Rétt fyrir miðja 18. öld er lausamönnum skylt að eiga 10 hundraða eign til tíundar virt, og loks er með tilskipun 19. febrúar 1783 öllurn bannað aS vera í lausamennsku. Þetta gerðist þremur árum áður en til- skipun um „fríheit kaupstaðanna á íslandi" var gefin út, en það var upphaf að miklum aldaskiptum í sögu íslenzku þjóðarinnar.
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Andvari

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Andvari
https://timarit.is/publication/346

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.