Andvari

Árgangur

Andvari - 01.07.1962, Síða 94

Andvari - 01.07.1962, Síða 94
204 SVERRIR KRISI'JÁNSSON ANDVARI í annan stað ræðir réttarbótin um þá menn, sem eiga minna fé en 5 lnindr- aða, en eru búlausir og óvistráðnir. Þeir „skulu búðarmenn heita eðr sjómenn“. Þeim er skylt að selja konungi eða bans umboðsmanni allt sem þeir hafa til sölu af þarfindum, ef bonum leikur bugur á, en „ella skulu þeir bændum þjóna ef með þurfa“. Það er auðsætt af fyrirmælum þessarar réttarbótar frá miðri 14. öld, að upp eru að rísa í íslenzku þjóðfélagi vinnustéttir, sem standa utan við þann framleiðsluhátt, er markast af bónda og vistráðnu hjúi. Þetta eru lausamenn, sem fara með varning um sveitir, okkar fyrstu innlendu kaupmenn, og sjómenn, sem einnig eiga verzlun við umboðsmann konungs. Þessir menn eiga sér nokkuð sjálfræði í hinu arfhelga íslenzka bændaþjóðfélagi, standa sumpart utan vé- banda þess. Þetta er frjálst verstöðvafólk og lýtur ekki þeim húsaga, er griðmenn urðu að hlíta. Ur skauti þessara stétta gat sprottið borgaralegt þjóðfélag, ef önnur skilyrði voru fyrir hendi, upp úr verstöðvunum gátu risið þorp og bæir, ný félagsleg verkaskipting. En svo varð ekki. Bæði konungur og hið íslenzka löggjafarvald lögðust á eitt um að ekki risu bæja- eða þorpabyggðir með óvist- ráðnu fólki við sjávarsíðuna. Árið 1480 bannar konungur vetursetu í landinu útlendingum, sem tæli hjú frá bændum, svo að þeir fá ekki byggt og setið jarðir sínar. Píningsdómur 1490 endurtekur þetta bann og herðir á ákvæðum réttarbótarinnar frá 1350: engir mega vera búðsetumenn, nema þeir eigi búfé til að fæða sig við; þótt eign þeirra nemi 3 hundruðum eða meiru, eru þeir skyldir til vinnu hjá bændum, svo vel konur sem karlar, en þeir sem ekki vilja vinna svo skulu sviptir afla sínum og verður honum skipt milli umboðsmanns konungs og bænda sveitarinnar. Næstu aldir var Píningsdómur oftlega samþykktur og í hann vitnað, er íslenzk löggjöf þurfti að skipta sér af búðsetumönnum og launamönnum. En það urðu aldrei til borgir á íslandi, þar sem þetta fólk befði getað lifað af hand- björg sinni. Þegar verzlunareinokunin lagði sína köldu og dauðu hönd á ísland brást með öllu sú von að borgir eða bæir gætu risið upp í landinu. Lausamenn og sjómenn og það fólk sem flosnaði upp í bændaþjóðfélaginu urðu flakkarar og förumenn, sem ráfuðu um sveitirnar eða milli héraða. Oft á hverri öld eru gefnar út nýjar tilskipanir og lagasamþykktir gegn lausamönnunum, jafnan er reynt að kúga þá í vistir. Rétt fyrir miðja 18. öld er lausamönnum skylt að eiga 10 hundraða eign til tíundar virt, og loks er með tilskipun 19. febrúar 1783 öllurn bannað aS vera í lausamennsku. Þetta gerðist þremur árum áður en til- skipun um „fríheit kaupstaðanna á íslandi" var gefin út, en það var upphaf að miklum aldaskiptum í sögu íslenzku þjóðarinnar.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Andvari

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Andvari
https://timarit.is/publication/346

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.