Andvari

Volume

Andvari - 01.07.1962, Page 94

Andvari - 01.07.1962, Page 94
204 SVERRIR KRISI'JÁNSSON ANDVARI í annan stað ræðir réttarbótin um þá menn, sem eiga minna fé en 5 lnindr- aða, en eru búlausir og óvistráðnir. Þeir „skulu búðarmenn heita eðr sjómenn“. Þeim er skylt að selja konungi eða bans umboðsmanni allt sem þeir hafa til sölu af þarfindum, ef bonum leikur bugur á, en „ella skulu þeir bændum þjóna ef með þurfa“. Það er auðsætt af fyrirmælum þessarar réttarbótar frá miðri 14. öld, að upp eru að rísa í íslenzku þjóðfélagi vinnustéttir, sem standa utan við þann framleiðsluhátt, er markast af bónda og vistráðnu hjúi. Þetta eru lausamenn, sem fara með varning um sveitir, okkar fyrstu innlendu kaupmenn, og sjómenn, sem einnig eiga verzlun við umboðsmann konungs. Þessir menn eiga sér nokkuð sjálfræði í hinu arfhelga íslenzka bændaþjóðfélagi, standa sumpart utan vé- banda þess. Þetta er frjálst verstöðvafólk og lýtur ekki þeim húsaga, er griðmenn urðu að hlíta. Ur skauti þessara stétta gat sprottið borgaralegt þjóðfélag, ef önnur skilyrði voru fyrir hendi, upp úr verstöðvunum gátu risið þorp og bæir, ný félagsleg verkaskipting. En svo varð ekki. Bæði konungur og hið íslenzka löggjafarvald lögðust á eitt um að ekki risu bæja- eða þorpabyggðir með óvist- ráðnu fólki við sjávarsíðuna. Árið 1480 bannar konungur vetursetu í landinu útlendingum, sem tæli hjú frá bændum, svo að þeir fá ekki byggt og setið jarðir sínar. Píningsdómur 1490 endurtekur þetta bann og herðir á ákvæðum réttarbótarinnar frá 1350: engir mega vera búðsetumenn, nema þeir eigi búfé til að fæða sig við; þótt eign þeirra nemi 3 hundruðum eða meiru, eru þeir skyldir til vinnu hjá bændum, svo vel konur sem karlar, en þeir sem ekki vilja vinna svo skulu sviptir afla sínum og verður honum skipt milli umboðsmanns konungs og bænda sveitarinnar. Næstu aldir var Píningsdómur oftlega samþykktur og í hann vitnað, er íslenzk löggjöf þurfti að skipta sér af búðsetumönnum og launamönnum. En það urðu aldrei til borgir á íslandi, þar sem þetta fólk befði getað lifað af hand- björg sinni. Þegar verzlunareinokunin lagði sína köldu og dauðu hönd á ísland brást með öllu sú von að borgir eða bæir gætu risið upp í landinu. Lausamenn og sjómenn og það fólk sem flosnaði upp í bændaþjóðfélaginu urðu flakkarar og förumenn, sem ráfuðu um sveitirnar eða milli héraða. Oft á hverri öld eru gefnar út nýjar tilskipanir og lagasamþykktir gegn lausamönnunum, jafnan er reynt að kúga þá í vistir. Rétt fyrir miðja 18. öld er lausamönnum skylt að eiga 10 hundraða eign til tíundar virt, og loks er með tilskipun 19. febrúar 1783 öllurn bannað aS vera í lausamennsku. Þetta gerðist þremur árum áður en til- skipun um „fríheit kaupstaðanna á íslandi" var gefin út, en það var upphaf að miklum aldaskiptum í sögu íslenzku þjóðarinnar.
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Andvari

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Andvari
https://timarit.is/publication/346

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.