Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 110

220
ÓLAFUR JÓNSSON
ANDVARI
bcztar virðast mér tvær sögur, Aldnar
hendur og Barnórar. í þeim báðum, og
þó einkum hinni fyrrnefndu, nýtur sín
vel einfaldur og kjarnyrtur frásagnarhátt-
ur höfundar og glettinn mannskilningur
með hóflegum undirstraumi alvöru. Þær
bera því vitni, umfram flestar aðrar í
þessari bók, að hann getur enn sett saman
allgóða sögu ef svo ber undir.
Þeir Jakob Thorarensen og Guðmund-
ur Hagalín munu ekki taldir ýkja svip-
líkir höfundar. Þó má finna með þeim
nokkurt skyldleikamark; einnig Hagalín
er hálfur í heimi fyrri tiðar, og þar er
hann löngum beztur. En ritgáfa hans er
frá upphafi miklu fjörugri og fjölskrúð-
ugri en Jakobs, og afköstin enda sam-
kvæmt því: mér telst svo til í fljótu bragði
að á fjörutíu ára ritferli hafi hann gefið
út a. m. k. jafnmargar bækur frumsamd-
ar. í slíkum afköstum hlýtur að gæta
margra misjafnra grasa, og engin launung
er á því að skáldskaparverk hans í seinni
tíð hafa flest verið næsta lítilsigld; aðal-
verk hans hin seinni ár er á sviði ævi-
sagnaritunar, og þar mun margt stórvel
gcrt. Þróun Hagalíns í þessa átt er reynd-
ar auðskilin: beztu verk bans frá fyrri tíð,
vestfirðingasögur hans, eru einmitt mann-
lýsingaskáldskapur, einfaldur í sniðum
þótt ekki skorti hstrænan svip, með al-
þýðlegum, þróttmiklum frásagnarhætti.
En þessi tök hafa fatazt honum í skáld-
skap í seinni tíð, í stíl hans hefur sótt
hömlulaus mælgi, mannskilningurinn
Iiefur stirðnað og sljóvgazt, og eftirsókn
hans eftir að predika, „flytja jákvæðan
boðskap", hefur leikið sumar sögur hans
illa.
Ný skáldsaga hans heitir andkannalegu
nafni Töfrar draumsins; hún er að sumu
lcyti fastari í sniðum og með heillegri svip
en aðrar seinni sögur hans. Þó er varla
gcrlcgt að líta á hana sem listrænt vcrk, til
þess er hún of yfirborðsleg og mærðarfull,
skortir í senn innri þrótt og ögun. Sjálft
söguefnið er skemmtilegt: heimkoma út-
lagans sem í mannsaldur hefur unnið fjöl-
skyldu sinni með erfiðismunum og við
lítinn munað í fjarlægri heimsálfu, að-
koma hans og viðbrögð heimafólks. Mað-
ur gæti ímyndað sér að meistari af gerð
Hamsuns t. d. hefði getað unnið úr þess-
um efnivið listilegan grip. Og sumt tekst
Hagalín allvel í sögunni: í gerð þeirra
beggja „manntröllsins" Þorvalds og ást-
konu hans, hinnar sextugu Ástu Bellónu,
eru drög að minnilegum og þróttmiklum
mannlýsingum í ætt við fyrri verk hans.
Miklu miður tekst honum upp með út-
lagann Demanta-Jón sem þó á að ráða ör-
lögum í sögunni; hann verður þar bæði
litlaus og líflaus. Þessu veldur ekki sízt
„draumkenning" böfundar („að dreyma
er að lifa, að vakna er að deyja") sem þó
er ætlað að vera uppistaða alls verksins.
Honum tekst ekki að sameina þessa „heim-
speki" sína, sem er honum ærið hjart-
fólgin, efnivið sínum og sögufólki; í stað
þess að hún birtist í og af sögunni verður
hann að leggja hana sögufólkinu í munn
skýrt og skilmerkilega til að allt kom-
ist til skila. Samfara þessu þróttleysi í
persónusköpun eru svo mistökin í stíl.
Málfar Hagalíns á sögunni er að vísu
bragðmikið og kjarngott með köflum,
enda virðist hann gera sér allt far um að
vanda til þess og forðast a. m. k. sumar
öfgar sem stundum hafa lýtt stílsmáta
hans. En stíllinn er svo yfirtak fjölorður,
„skrautlegur" og bólginn af lýsingu að
allt fer úr böndum; uppgerð og tilgerð
koma fyrir einlægni, linka fyrir þrótt.
Kynólgustíl mætti kalla þennan frásagn-
arhátt, enda birtist hann ekki sízt í sí-
endurteknum lýsingum á líkamsblóma
Astu Bellónu eða burðum Þorvalds og
„safamiklu" náttúrufari manna og jarðar.
Þetta tvennt, óheilt viðhorf við sögunni
og sögufólki og forskrúfaður gervistíll, er