Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 117

ANDVARI
ÍSLENZK SAGNAGERÐ 1961
227
en tilþrifalítið og klaufalegt sums staðar.
Þótt þessi lýti láti ekki mikið yfir sér við
fyrsta lestur er mér ekki grunlaust um að
ríkari stílögun, þróttugri glíma við málið,
liefði gert þessa sögu allmiklu betri en
hún er nú. Þetta er ekki fyrst og fremst
gagnrýni á Rauða köttinn eins og sagan
kemur fyrir, öllu heldur vísbending um
höfundinn og verk hans. Gísli Kolbeins-
son hefur skrifað snotra og geðfellda sögu,
en djúpstæður skáldskapur er hún ekki.
Hún ber vott um góðan hæfileik til skáld-
sagnagerðar og býsna mikla tæknikunn-
áttu, og er það víst nokkurs virði. En það
sem mér virðist lofa mestu um Gísla Kol-
beinsson er hin rómantíska, næsturn Ijóð-
ræna tilfinning sem vakir undir niðri
og að baki sögunni, og hún kallar á vand-
aðri, þróttmeiri stíl til að nýtast honum
til fulls.
5
Málfar Hannesar Péturssonar er ein-
staklega vandað og smekkurinn öruggur,
stíll hans fágaður, ræktaður. Þetta hvort
tveggja einkennir ljóð hans með öðru, og
prósastíll hans á Sögum aS norSan er sömu
ættar. Þessi stíll hæfir vel ljóðrænni
lýsingu, sálarlífi, tilfinningamálum, en
Jætur rniður venjulegri frásögn, „raun-
særri“ lýsingu ytri atvika. Það er athyglis-
vert að þær sögur Elannesar í þessari bók
eru síztar þar sem hann hefur mest „sögu-
efni" í hversdagslegum skilningi; beztu
þættir hans eru gjarna stuttir, einfaldir að
ytri gerð, nátengdir Jjóðinu að eðli og
áhrifum.
Einkunnarorð Hannesar að sögunum
lýsa allvel viðfangsefnum þeirra og hug-
blæ: „Þú ert heimur, sem þú býrð þér til
og hefur á valdi þínu, í heimi, sem þú
hvorki býrÖ þér til né hefur á valdi þínu.“
Sögurnar gerast allar á mörkum tveggja
heima, hins innri heims mannsins sjálfs
og hins ytri heims hversdagslífs, veruleika
og náttúru; uppistaða þeirra flestra er
árekstur þessara heima tveggja, maðurinn
einn með sjálfum sér og veruleik lífs
síns. Þetta stef sagnanna er sjálft ljóð-
rænt að eðli; mér virðist það að mörgu
leyti nákomið viðhorfi Idannesar í ýmsurn
IjóÖum hans í seinni tíð, einkum „Söngv-
um til jarðarinnar" í seinni ljóðabók hans.
Einfaldleiki í stíl er Hannesi allmikið
keppikefli í þessum sögum, og er það í
sjálfu sér ekki nema loflegt. En einfald-
leiki getur orðið tvíbentur: einfaldleiki í
stíl er annað en einfalt, og jafnvel grunnt,
viÖhorf við sjálfu viðfangsefninu. Hann-
esi er í mun að gæta hlutlægni gagnvart
sögufólki sínu, og víða freistar hann
kímni; af þessu tagi eru flestar hinar
lengri og „efnismeiri“ sögur í bókinni. En
hér bregður svo við að sögurnar verða
grunnar og gjarna yfirborðslegar, kímni
höfundar er næsta köld og fjarri því að
glæða sögunum líf, þær eru dauflegar,
óminnilegar, þrátt fyrir snotran frágang.
Þó er í þessum sögum leitað ýmissa fanga,
lröfundur freistar að jafnaði raunsærrar
umhverfislýsingar, þær gerast á „stöðum“
og segja af samskiptum fólks, en þrátt
fyrir þessa viðleitni skortir sögurnar bæði
lit og bragð. Full helft Sagna að norðan
er af þessu tagi: sviplitlar frásagnir af
fólki sem litlu eða engu varðar lesand-
ann. Mildu betur tekst Idannesi upp í
öðrum helmingi sagnanna, og þar fjallar
hann að jafnaði beint um viðfangsefni
sitt: manninn, einan í vanmætti sínurn,
og gjarna með landið sjálft í baksýn.
Næmt og myndvíst náttúruskyn Hannes-
ar Péturssonar er kunnugt af Ijóðum hans,
og hér verÖur lionum það víða notadrjúgt.
Þannig tekst lronum með einföldum hætti
að magna fram óhugnanlegt andrúmsloft
í Ferð inn í fjallamyrkriÖ. Þótt náttúru-
lýsingin þar láti ekki mikið yfir sér verð-
ur hún áhrifamikil í sögunni, auðnarblær
næturinnar er hæfilegt baksvið að lýsingu