Andvari - 01.01.1971, Síða 74

72 GUNNAR THORODDSEN ANDVARI
- þá vakni }>eir
og vakni til gdðs.
Ræða um fjárhags- og útboðsmálið 1857.
Um ræðu þá er Jón Sigurðsson flutti um fjárhags- og útboSsmálið á þingi
1857, sagSi blaSiS NorSri, aS þetta væri bezta ræSa, sem flutt befSi veriS enn
á alþingi. Páll Eggert Olason segir erindiS eitt hinna snjöllustu, sem þingtíSindin
hafi aS geyma.
ASdragandi var sá, er nú skal greina.
Samkvæmt allrahæstum úrskurSi 27. maí 1857 hafSi hans hátign konung-
inum þóknazt allramildilegast aS úrskurSa:
aS konungsfulltrúi kveSji þingiS til aS yfirvega og segja álit sitt um,
1) hversu alþingi fyrst urn sinn, meSan fjárhagsfyrirkomulag Islands ekki
er komiS í kring, geti gefizt kostur á aS segja álit sitt um tekju- og útgjalda-
áætlun (Budget) íslands, og í öSru lagi annaS hvort á þann hátt, aS alþingi
eitt sinn fyrir öll taki fjárhagsmálefniS til ýtarlegustu yfirvegunar og meS-
ferSar, eSa á þann hátt, aS máliS sé reglulega lagt fyrir þingiS á vissum
tímamótum.
2) hvort ísland eigi aS taka þátt í útlboSi til hins konunglega herflota, svo og
hvernig haga skuli slíku útboSi, ef þingið fellst á það.
Þingmenn í danska ríkisþinginu höfðu þrásinnis kvartaS um þaS, að þeir
gætu sakir ókunnugleika eigi tekið afstöðu til fjárframlaga, er vörðuSu ísland.
Fjárlaganefnd ríkisþingsins setti því inn í álit sitt 1856 um fjárlögin, að henni
þætti það yfiihöfuð að tala æskilegt, ef alþingi gæti fengið vald til að ákveða um
inngjöld og útgjöld af íslandi, og það jafnvel þó að þurfa kynni að skjóta til
fast ákveðinni pcningafjárhæð árlega um tillekiS áraibil. En hins vegar ætti þá
liklega einnig að leggja á ísland að taka nokkru rneiri hlutdeild í almennum
álögum, svo sem t. d. að leggja til menn á herflotann.
Alíþingi kaus fimm manna nefnd til þess að íhuga þetta mál, sem lorseti kall-
aði „konunglegt álitsmál í fjárlaga- og út)boðsmálinu“. Formaður hennar og frarn-
sögumaður var Vilhjálmur Finsen landfógeti, 4. konungkjörinn þingmaður.
Nefndin skilaði ýtarlegu áliti. Hún taldi, að þaS væri veruleg framför, ef
þinginu veittist sú hluttekning, sem hentuglega væri komið fyrir, í ákvörðun
fjárhagsmála landsins. En nefndin fann veruleg vandkvæði á báðum þeirn að-
ferðum, er í konungsúrskurðinum er bent á. Stakk nefndin upp á, að alþingi
verði veitt ályktanda vald í fjárhagsmálum, en að ákveðið árlegt tillag verði greitt
landinu úr ríkissjóðnum um vissa áratölu.