Andvari - 01.01.1992, Side 99

ANDVARI
LILJUGRÖS OG JÁRNINGAR
97
sem í klaustrunum kallast vita contemplativa (hugleiðsla) og vita activa
(starfið). Maður liljugrasanna og járninganna.
Kaldhœðni (írónía)
Eg nefndi kaldhæðnislegt glott. Kaldhæðni eða írónía er ekki aðeins ein-
kenni á séra Jóni Prímusi, hún er vel þekkt stílseinkenni í verkum Halldórs
frá upphafi. Og ekki aðeins í skáldverkum hans heldur einnig og ekki síður
í ritgerðum og greinum.
Irónía séra Jóns Prímusar kemur vel fram þegar fjallað er um kirkjuhús-
ið og kirkjulíf í sókninni: „Petta brauð undir Jökli er að vísu gott brauð, en
það er nokkuð erfitt stundum, einkum og sérílagi hrossum" (bls. 230). Ir-
ónían kemur fram í viðhorfum séra Jóns til orða og kenninga og þá ekki
hvað síst til prédikunarinnar: „Ekkert er eins útí bláinn og orð“ (bls. 228).
Hún kemur fram í útfararathöfninni; þegar séra Jón tekur sér stöðu við
kistuna segir: „. . . og nam staðar vinstramegin við kistuna til höfða. Þann-
ig á prestur ekki að standa en etv. minnti séra Jón að hann ætlaði að fara
að járna hest.“ (Bls. 225) Bænagjörðin við kistulagninguna er einnig írón-
ísk og mörg fleiri dæmi mætti taka.8
En það er ekki aðeins séra Jón sem er írónískur, Úu finnst Umbi tala ír-
ónískt: „Æ ósköp er sætt að tala við yður ljúfi minn. Ég vakna bara. Og
það er af því þér talið svo írónískt“ (bls. 269) og sjálf talar hún írónískt.
Kaflinn um beitarhúsamenn er í heild sinni kaldhæðinn og ágætt skóla-
dæmi um íróníu. Pegar Umbi spyr hvers vegna þeir vilji drepa fugla svarar
Saknússemm II: „Af því við elskum þá Sir“ (bls. 147) og sömu röksemdum
er beitt þegar talið berst að stríði: „Af hverju ferðumst við bandaríkja-
menn yfir hálfan hnöttinn með flóknustu byssur veraldarsögunnar að
skjóta nakta kotbændur í landi sem við vitum ekki hvað heitir? Það er af
því við elskum þessa menn einsog sjálfa okkur. Við dáum þá. Við borgum
fegnir miljón dollara fyrir að mega skjóta einn bónda“ (bls. 150). Skírskot-
unin til Víetnamstríðsins leynir sér ekki.
Írónían á sér langa sögu sem stílbragð. Hún felst í því að segja eitt en
meina annað, oft hið gagnstæða. Þessa merkingu hefur gríska orðið eiron-
evomai, þ.e.a.s. að villa á sér heimildir í tali. Hið sama á við gríska orðið
eironeia. Sá sem beitir íróníu kallast á grísku eiron. Margir hafa fjallað um
íróníu en ekki er unnt að tala um neina viðtekna kenningu um hana.
Ciceró segir að írónían snúist um það að segja þveröfugt við það sem átt er