Andvari - 01.01.1992, Side 107

ANDVARI
LILJUGRÖS OG JÁRNINGAR
105
9. Uwe Jepp: „Ironie“ í Theologische Realenzyklopaedia.
10. Þessu efni hefur dr. Jakob Jónsson gert allítarleg skil í bók sinni Kímni og skop í Nýja
testamentinu þar sem hann tekur m.a. Fjallræðuna fyrir og skýrir kímni og skop hennar
með hliðsjón af gyðinglegum bókmenntum, einkum Talmud og Midras.
11. Orðin „Ég tek það gilt“ (182) eiga við Guð en jafnframt að því er virðist við sköpunar-
verk Guðs. Síðar (bls. 297) segir séra Jón: „En ef þú tekur jarðlífið gilt á annað
borð. . .“ (bls. 297). Þarna er með öðrum orðum á ferðinni hin gamla spurning um
innihald og tilgang, baksviðið þekkir skáldið allvel, spurningar sem voru ofarlega á
baugi á mótunarárum hans, tómhyggja og guðleysi, með þá Nietzsche og Schopenhauer
í broddi fylkingar, enda er minnst á þá báða í verkinu (bls. 182). Séra Jón afneitar til-
gangsleysinu, hann vísar þá ekki til kenninga heldur til reynslunnar, til sköpunarverks-
ins, hann les þar (analogia entis) svörin út úr því sem hann sér: lambið leitar móður
sinnar og jarmar uns það finnur hana (bls. 182). Hann spyr svo: „Að neita að taka það
gilt, - við hvað er þá átt? Sjálfsmorð eða hvað“ (bls. 182). Spurningin um tilgangsleysi
lífsins er fáránleg að dómi séra Jóns. Þetta er áreiðanlega viðhorf Halldórs einnig, hann
hefur talað með vanþóknun um lífsviðhorf sem afneitar lífinu (Halldór Laxness, Dagur
í senn. Rœður og rit. Reykjavík 1955, bls. 198). Mundi segir hins vegar: „Ég tek það
ekki gilt John“ (bls. 175).
12. Sjá grein mína „Úr heimi Ljósvíkingsins“, Tímarit Máls og menningar 1972 þar sem
fjallað er um náttúrumýstík í verkum Halldórs, m.a. um Jökulinn og kvenmyndir.
13. Á bls. 219 vitnar séra Jón í Davíðssálmana (50); Sjá athugasemd nr. 7.
14. Heilagur Jóhannes af Krossi fæddist 1524 í Avila, gekk 1563 í Karmelregluna sem hann
reformeraði - ásamt heilagri Teresu - þrátt fýrir miklar ofsóknir og mótlæti. Rit um
meinlæti og mýstík gerðu hann víðfrægan; hann dó 1591, tekinn í dýrlingatölu 1726.
Heilög Theresa fæddist 1515 í Avila á Spáni og gekk 18 ára í Karmelítaklaustur, dó
1582 í Alba og tekin í dýrlingatölu 1622. Hún vann að siðbótum innan reglunnar. Skrif-
aði merkilegar bækur um mýstík. Hún þjáðist af sjúkdómum og mótlæti. (Heimild:
Reclams Lexikon der Heiligen und der biblischen Gestalten von Hiltgart L. Keller. 5.
endurskoðaða útgáfa, Stuttgart 1984.) Á bls. 302 og næstu blaðsíðum les Úa ljóð Jóns
af Krossi á spænsku.
15. Peter Hallberg, Vefarinn mikli I. bls. 99-103.
16. Sbr. Paul Tillich, A History of Christian Thought, London 1968, bls. 172ff.
17. Upprisan er þema í verkinu, ekki aðeins upprisan á vegum Munda og hans manna, hún
kemur víðar fyrir, m.a. á bls. 315 þegar Úa segir við Umba sem hefur fellt ást til henn-
ar: „Sjáið þér ekki yður sjálfan maður! Skiljið þér ekki að þér hafið vakið mig upp?“
18. Salka Valka, 5. útg. 1989, bls. 386.
19. Á bls. 191 spyr Mundi hvort hann geti ekki keypt eitthvað handa honum, þá svarar séra
Jón á sinn íróníska en um leið innihaldsríka hátt: „Þetta er fallega boðið og þér líkt
Mundi minn. En ég get nú sosum látið þig hafa aura. Verst að mig vantar ekki neitt. Þó
dettur mér í hug ef þú skyldir einhvers staðar í útlöndum rekast á vandaða hrossa-
klóru. . .“
20. Með sampíningarguðfræði 12tu aldar er vísað til heilags Bernhard de Clairvaux (1090-
1153) sem stofnaði munkareglu í Clairvaux árið 1115. Sú regla varð óhemjuáhrifamikil,
fljótlega eftir stofnun hennar voru um 700 munkar í Clairvaux og meðan Bernhard var
enn á lífi voru stofnuð hundrað og sextíu dótturhús. Bernhard var mýstíker og ritaði
mikið um þau efni. Áhrif hans voru mikil og varanleg, ekki hvað síst á alla vestræna
mýstík. Hann hafði bein áhrif á Thomas a Kempis og í Imitatio Christi er að finna
kenningar hans, stundum orðréttar. (Omer Englebert, The Lives of the Saints, New