Andvari - 01.01.1992, Page 113

ANDVARI
SAMRÆÐA UM LIST OG VÍSINDI
111
vettvangi skiptir ekki minnstu máli að réttur maður komi fram á réttum
tíma - hefði Jónas (að öllu leyti genetískt eins) fæðzt 50 árum seinna er
óvíst hvort hann hefði haft mikil áhrif, því tíðarandinn breyttist ekki síður
á nítjándu öld en á hinni tuttugustu. Engar raunverulegar „framfarir“ geta
orðið í listum fyrr en manninum sem tegund fer fram, sem verður varla
meðan við lifum.
En er þá niðurstaða þessara hugleiðinga sú að listir og vísindi séu af
sama meiði eða ekki? Mér sýnist skyldleikinn vera sá, að hvort tveggja er
iðkað af manninum einum. En kannski grundvallarmunurinn sé tvíþættur:
vísindin taka eilífum framförum en listir eru „dans á staðnum“ eða tízku-
bundnar sveiflur. Og takmark vísindanna er endanlegur sannleikur og
skilningur, Iistanna tímabundin hughrif.
III
Porsteinn:
Það er jafnsatt að ekkert er öðru líkt og hitt er að allt er eins og allt. Pess
vegna ber mér að fallast á hvert einasta orð sem Sigurður hefur sagt. Auð-
vitað verða ekki framfarir í listum eins og í vísindum, og auðvitað er til
dæmis tónskáldi ekkert kappsmál að leiða sannindi í ljós þótt ekki megi
gleyma því að Ijóðskáld kynni að láta sig dreyma um að segja sannleikann.
Það er mikill munur á því hvernig við Sigurður nálgumst viðfangsefnið.
Hann er að tala um höfuðskepnurnar List og Vísindi, og meira að segja um
sögu þeirra frá öndverðu í viðbót. Ég var að hugsa um eina laglínu, eitt
pennastrik, eina forsendu í ályktun. Svo fálmaði ég eftir rökum fyrir þeim
grun að það sé sama hugsunin - sama sköpunargáfan - að verki í hverju
þessara dæma. Vegna þess að það er alls staðar handverk sem beitt er í
skiljanlegum (og stundum úthugsuðum) tilgangi, og vandinn er alls staðar
áframhald eða framvinda. Þetta er mitt mál. Kannski hefur enginn áhuga á
því annar en ég.
Sigurður gerir það að höfuðatriði um vísindin að þau leiti sannleikans og
búi við aðhald hans. Þau séu algild en listin afstæð. Nú mætti tala langt mál
um afstæði og algildi því þau tvö eru einhver frægustu viðfangsefni heim-
spekinnar í 2500 ár. En látum afstæðið og algildið liggja á milli hluta.
Hyggjum heldur nánar að þeirri hugmynd að vísindin leiti sannleikans.
Minnumst þess fyrst að Jónas Hallgrímsson minnist ekki á sannleikann þar
sem hann lofsyngur vísindin: þau glæða orku, hressa hug, hvessa vilja og
efla dáð. Þau segja ekki satt.
Sigurður fer með sannleikann sem gersamlega sjálfsagðan hlut um vís-
indin. Og það er freistandi að gera það með honum. Vísindi eru samkvæmt
skilgreiningu þekkingarleit, og þekking er samkvæmt skilgreiningu sann-