Andvari - 01.01.1992, Qupperneq 123

ANDVARI
SAMRÆÐA UM LIST OG VÍSINDI
121
Ég vildi þó gjarnan að Snorri hefði skilgreint skáldskap og leirskáldskap
með öðrum hætti, sem sneri að aga og agaleysi í hugsun og formi - leir væri
hin lina hugsun og óagaða form. Enda hef ég heyrt, að „sannir listamenn“
séu sífellt að dæma sjálfa sig: er þetta nógu gott? Get ég látið þetta fara? -
en leirskáldum allra greina þyki allt gott sem þau gera. Sumar listgreinar
búa við ytra aðhald ekki síður en innra aðhald, t.d. dugir engum hljóðfæra-
leikara að troða upp nema hann hafi margra ára þjálfun og þrældóm að
baki, enda eru tónlist og tónlistarflutningur á háu plani hér. Hins vegar lít-
ur stundum svo út sem málari eða skáld geti komið fram alskapaður og
þurfi ekki annað en segja „ég er listamaður“ og þá er hann listamaður.
Eins er það nánast óhugsandi að markverð vísindi komi frá öðrum en
þrautþjálfuðum manni - hann gæti að vísu hafa stundað sjálfsnám í stað
skólanáms, en engu minna nám fyrir því.
Nú vill svo illa til, að í okkar hópi hér er enginn listamaður sem getur
sagt okkur frá fyrstu hendi hvaða augum hann lítur á listina og starf lista-
mannsins. Menn segja að hugtökin „listaverk“ og „listamaður" séu tiltölu-
lega ný, kannski frá 1800 eða svo. Líklega fer tilurð þeirra saman við upp-
haf hugtaksins „listin fyrir listina“ - l’art pour l’art - því mörg stórbrotin
listaverk voru búin til fyrir þann tíma; menn eins og Bach töldu sig bara
vera að vinna sína vinnu sem andlegir upplyftingarmenn eða skemmti-
kraftar fyrir kirkju eða hertoga, og Bach segir eitthvað á þessa leið: „sér-
hver sá, sem unnið hefði eins mikið og ég hef gert, hefði náð sama ár-
angri,“ sem við hér í Vesturbænum eigum bágt með að trúa.
Listin er semsagt sprottin af listiðju eða handverki, e.k. afskorið blóm af
stofni hins hagnýta. Og listaverk eru framleiðsla listamanna, eins og kart-
öflur eru framleiðsla garðyrkjubónda. Málaralistin var í því lengi fram eftir
miðöldum að segja ólæsu fólki biblíusögur og rithöfundar í því að skrá sög-
una eða siðvæða lýðinn (hvort tveggja í skuggalegum tilgangi, segja nútíma
fræðimenn). En svo eignaðist hún sjálfstætt líf - tilgang í sjálfri sér - enda
segja kunnugir mér að sumt af nútímalistinni séu sendibréf listamannanna
hvers til annars, og heimspekilegar vangaveltur hef ég heyrt um það hvort
list geti lifað án njótanda, t.d. tónlist sem ekki vœri hægt að flytja eða
hlusta á, heldur væri t.d. skorin undir smásjá með demantsnál í auða
hljómskífu.
Hugleiðum áhrif vísinda og tækni á listirnar: Greinilega eru þau margvís-
leg, bæði bein og óbein. Þorsteinn bendir á, að hugtök eins og „framfarir“
og „tilraunir“, sem hvort tveggja er landlægt í listasögu 19. og 20. aldar,
séu frá vísindunum komin. Á því er enginn vafi, að heljarstökk náttúruvís-
indanna áfram á þessu tímabili hafa sáð talsverðu eitri í sál hugvísindanna
a.m.k., sem finnst þau sjálf hafa setið eftir í hinni hraðfleygu framrás.
Samt veit ég ekki hvort það hafði nokkuð með náttúruvísindi að gera að