Andvari - 01.01.1992, Síða 134

132
EYJÓLFUR KOLBEINS
ANDVARI
arbrögðin eru úr fornri deiglu gyðinglegra, grískra og rómverskra hug-
mynda. I stuttu máli: Þar sem við höfum gert betur erum við í flestum
greinum dvergurinn á herðum risans.2 En að einu leyti hefir menning sam-
tíðarinnar reynst fornöldinni frjórri. í skiptum okkar við efnisheiminn er-
um við henni langtum fremri. t>ar hefir nútímamaðurinn lagt nýtt til mál-
anna, og hugvit hans og áræði hefir veitt honum vald yfir umhverfinu sem
engan hefði órað fyrir. Og víst er það þroskaleið að kynna sér umhverfi
mannsins og öðlast á því sem gleggstan skilning og víðtækasta þekkingu.
Vísindin og tækni nútímans hafa vissulega opnað manninum leiðir til dýpri
sjálfsþekkingar, aukinnar lífshamingju og lífsfyllingar. En því skammrifi
fylgir böggull nokkur. Raunvísindin hafa fært manninum meiri efnisleg
gæði en hann áður átti kost á, og æst óseðjandi hungur hans til meiri fjár-
muna, fleiri hlutgæða og sætari lífsnautna. Efnishyggjan setur þrælum sín-
um ekkert æðra mark en að eta krásir, drekka dýrar veigar, sofa sætt,
njóta ásta og auka kyn sitt, og lifa við líkamlega vellíðan heilir og hraustir.
Mörgum þykir svo kollhúfulegt líf engum hæfa betur en svínum3 og til lítils
barist ef afurðir vísindanna gera menn að þrælum munns og maga í stað
þess að efla dáð þeirra. Þá er þeim ljúfara að teyga af skálum viskunnar4
þann mjöð sem skerpir greind, glæðir vitsmuni, dýpkar skilning og fágar
smekk.
Ekki svo að skilja að fornmenntir einar séu mönnum huggun og visku-
brunnur. En leiða má að því gild rök að fæst menningarverðmæti sem Evr-
ópuþjóðir hafa skapað síðan fornöld leið hefðu orðið til, eða orðið jafn-
góð, á nokkrum öðrum forsendum en fornri grískri og rómverskri menn-
ingu. Þetta varðar einnig arf Islendinga. Bókmenntir okkar fornar, þótt
heiðnar kunni að virðast í sumum greinum, hefðu aldrei verið skráðar ef
ekki hefðu borist hingað kristnar menntir sunnan úr heimi og aftan úr forn-
öld. Að kynna sér rætur iðju sinnar og sögu opnar mönnum víða sýn til for-
tíðar og framtíðar. Fræðimaðurinn sem vitnað var til í upphafi taldi það sér
til gildis. „Siðmenntaður maður“ er, samkvæmt þeim þrönga og sérhæfða
skilningi sem hann lagði í orðin, maður sem gefur gaum að hinum forna
menningararfi, sækir til hans þroska sinn, er mótaður af kynnum við hann
og telur skyldu sína að ávaxta hann sem best.
I Grikklandi hinu forna eru rætur okkar í fortíð, og við þrífumst ekki án
þeirra fremur en afskorin jurt eða upphöggvið tré. Þangað hafa ungar kyn-
slóðir æ ofan í æ sótt nýjan þrótt og mótað hin fornu minni listá, heim-
speki, vísinda og trúar á nýjan leik og aukið nokkru við sjóðinn að sínu
leyti. Þessi skipti samtíðar við fortíð sína og uppruna hafa orðið heillarík-
ust er forn gildi voru endurskoðuð og metin á ný. Tóm stæling þokar eng-
um áleiðis. Eftirherman misskilur hellenska hugsun sem sífellt leitar nýrra
lausna og betri að fenginni reynslu. Frumviðhorf og grunnhugmyndir eru