Andvari - 01.01.1992, Side 179

ANDVARI
„PETTA LÍF VAR HANS"
177
hjónabandi, átti góð börn og stóra landareign. Hann naut virðingar og að-
dáunar, nafn hans var frægt. Enda hafði hann skilað öfundsverðu ævistarfi.
Hann var við góða heilsu, sterkur á sál og líkama. Hann naut, í stuttu máli,
allra heimsins gæða, en þau voru honum samt einskis virði. Og hann segir
sjálfur:
En samt gat ég ekki gefið lífsstarfi mínu nokkra skynsamlega merkingu. Og það kom
mér á óvart að ég skuli ekki hafa gert mér grein fyrir þessu frá upphafi. Hugarástand
mitt var líkast því að einhver væri að hrekkja mig með illgjörnum og heimskum
pretti. Maður getur aðeins lifað á meðan maður er í vímu, drukkinn af lífinu; en þeg-
ar svo rennur af manni getur maður ekki komist hjá því að sjá að þetta er allt saman
heimskulegt plat. Og í sannleika sagt er þetta hvorki fyndið né kjánalegt; það er
grimmilegt og heimskulegt.
í framhaldi af þessu segir Tolstoj sögu, sem bregður upp mynd af lífi
mannsins sem er fullkomin andstæða við þá mynd sem við fáum í Aðventu.
Ef Aðventa er plús póllinn þá er þessi saga mínus póllinn á sama ás.
Það er til ævagömul saga frá Austurlöndum um ferðalang sem rekst á villidýr í eyði-
mörkinni. Til að bjarga eigin skinni stekkur hann ofan í vatnslausan brunn; en á
botni brunnsins bíður dreki með opið ginið reiðubúinn að gleypa hann með húð og
hári. Og hinn ógæfusami maður grípur í runnagrein sem vex út um sprungu á brunn-
veggnum, og þorir hvorki að skríða upp úr brunninum af ótta við villidýrið, né að
láta sig falla ofan í brunninn beint í gin drekans. Hendur hans missa smám saman
mátt og hann finnur að hann verður bráðum að sleppa takinu og gefa sig vísum ör-
lögum á vald; en hann þraukar og sér tvær mýs, eina hvíta og aðra svarta, á iði í
runnanum og eru þær að naga rætur hans.
Ferðalangurinn sér þetta og veit að hann muni áreiðanlega farast; en þar sem hann
hangir litur hann í kringum sig og kemur auga á nokkra dropa af hunangi á laufum
runnans. Hann nær til þeirra með tungunni og sleikir þá af laufinu í sæluvímu.
Þannig hangi ég á greinum lífsins, vitandi að dreki dauðans bíður mín reiðubúinn
að rífa mig á hol, og ég get ekki skilið af hverju ég er gerður að píslarvotti á þennan
hátt.8
Tolstoj er ekki að lýsa tiltekinni lífsskoðun, þetta er ekki ályktun sem hann
hefur dregið að vel athuguðu máli. Pað er frekar eins og hann hafi vaknað
upp og séð loks hina sönnu ásýnd heimsins, eftir að hafa lifað í blekkingu
og einfeldni alla tíð. Hugarástand Tolstojs, og Gríms, er sjúklegt. Fæstir
lenda í slíkum hremmingum, sem betur fer. Er því nokkur ástæða til að al-
hæfa um hlutskipti mannsins út frá fáeinum afbrigðilegum einstaklingum?
Við verðum að athuga að það sem skiptir máli, í þessu sambandi, eru
ekki hin sjúklegu viðbrögð sem slík, heldur hitt, hvort örvæntingin eigi ein-
hvern rétt á sér.9 Getum við í fullri hreinskilni sagt að við höfum ekki
nokkra samúð með örvæntingu þeirra? Þótt við klöppum þeim á öxl og
hughreystum þá með þeim orðum að fljótlega muni brá af þeim, mun það