Andvari - 01.01.1995, Blaðsíða 46

44
JÓN VIÐAR JÓNSSON
ANDVARI
un hans tekst hann á slíkt flug, að annað eins er sjaldséð í íslenskri
leikgagnrýni: „Jafnmáttug, átakanleg og heilsteypt mannlýsing hefur
sjaldan sést á íslensku sviði, áhorfendur sitja með öndina í hálsinum,
gleyma stað og stundu. í ásýnd leikarans, hreyfingar og framgöngu
er meitluð öll sorgarsaga hins misheppnaða kennara, veikindi og
hyldjúp vonbrigði, þjáningar og alger ósigur. Hann er grár og gugg-
inn í framan, lotinn og óumræðilega þreyttur, röddin hás og næstum
brostin, en framsögnin svo fáguð og skýr að ekki fer hið minnsta
hvísl framhjá neinum. Við gleymum seint hljóðlátum og innilegum
leik Þorsteins þegar Crock stendur við gluggann og minnist löngu
liðinna daga, okkur hlýtur að vökna um augu þegar við lítum ofsa-
lega viðkvæmni hans og veiklun í návist skólapiltsins, það fer hrollur
um salinn þegar eiginkonan grimmlynda sviptir hann vægðarlaust
sinni síðustu huggun og hann líkist helsærðu dýri. Þorsteinn gerir
kennarann síst geðfelldari en efni standa til, en við dáumst að hetju-
legri ró hans í lokin og djúptækum skilningi á göllum sínum og
ógæfu, hann hlýtur ekki aðeins meðaumkun okkar óskipta, heldur
fölskvalausa samúð.“63 Það, sem gefur þessari umsögn Ásgeirs
óvenju mikið gildi, er, að hann bregður hér út af venju íslenskra leik-
dómara og styður mat sitt með beinni skírskotun til ákveðinna atriða
í leiknum. í stað almennra lýsingarorða eru komnar ljósar og lifandi
myndir sem miðla sterkri tilfinningu fyrir þeirri reynslu sem gagn-
rýnandinn varð fyrir í leikhúsinu.
Til skýringar má geta þess, að í atriðinu með skólapiltinum, sem
Ásgeir vitnar til, gefur pilturinn, Taplow, nemandi Crocker-Harris,
kennara sínum eintak af þýðingu Roberts Brownings af Agamemnon
Aiskýlosar. Þessi hugulsemi hefur þau áhrif á kennarann, að sá varn-
armúr, sem hann hefur komið sér upp á löngum kennaraferli, brestur
um stund. Steingerði Guðmundsdóttur fannst Þorsteinn ofleika í
þessu atriði, auk þess sem hún kvartar yfir „phýsískum hömlum“,
þyngslum og seinagangi.64 Eins og við höfum séð nokkur dæmi um
var hún ekki fyrst til að kvarta undan þyngslagangi Þorsteins á svið-
inu. I þessu tilviki - og reyndar mörgum öðrum - er þó erfitt að sjá,
að slíkt hafi komið verulega að sök. Aðrir leikdómarar eiga heldur
ekki nógu sterk orð til að tjá hrifningu sína. Sveinn Skorri Höskulds-
son í Tímanum telur þetta vera leik á heimsmælikvarða, svo tær list
hafi vart nokkurn tímann sést hér á sviði.65 Hallbergi Hallmundssyni
í Frjálsri þjóð þykir leikurinn rísa hátt yfir meðalmennskuna