Andvari - 01.01.1995, Blaðsíða 8

6
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
tæk menningarsöguleg rof, þegar við stefnum hraðfari inn í nýja öld. Þeir
sem telja sig helstu formælendur hennar og spámenn hér á landi hefja á loft
fána alþjóðasamstarfs og hafa hiklaust á orði að okkur sé hollast að snúa
baki við úreltri þjóðernishyggju.
Umræðan um Jónas kemur beint að þessu sem síðast var talið. - Alþýðu-
blaðið var einn sá fjölmiðill sem af mestum myndarbrag minntist skáldanna
tveggja, Davíðs og Jónasar. Þar á bæ halda menn líka ákafast fram al-
þjóðahyggjunni. Á Jónasi sögðu ýmsir menn álit sitt í sérblaði, margar ást-
arjátningar voru fram bornar og rætt um það, eins og gengur, að færa þurfi
Jónas nær okkur, taka hann niður af stalli goðsögunnar, túlka kvæði hans
upp á nýtt. Allt var það þó fremur varfærnislegt. Að minnsta kosti taldi
einn af hinum ungu alþjóðasinnuðu jafnaðarmönnum, Birgir Hermannsson
stjórnmálafræðingur, ástæðu til að skrifa grein í Alþýðublaðið í framhaldi
af minningarblaðinu og minna á að helgidómur Jónasar væri tengdur öðr-
um helgidómi: íslenskri sjálfstæðisbaráttu. Hann hélt því fram að nýr skiln-
ingur og áhugi á skáldinu yrði nátengdur nýrri orðræðu um þjóðmenningu
og sjálfstæðisbaráttu og tæki mið af að þjóðernishyggja skipti nú minna
máli en fyrr. í framhaldi af því sagði Birgir:
„Ungt fólk nútímans mun vafalaust finna annað áhugavert í skáldskap
Jónasar en sú kynslóð sem óx upp við draumana frá 1944. Frægasta ljóð
Jónasar, Island, er til að mynda tómt bull. . .(það) er auðvitað samgróið ís-
lenskri menningu, en sagan hefur leikið innihald þess grátt. Rómantísk
þjóðernishyggja á 19. öld jafnt hér á landi sem annars staðar hefur yfir sér
blæ sögunnar um Þyrnirós. Jónas Hallgrímsson var í hlutverki prinsins hug-
umprúða sem kyssti hina íslensku Þyrnirós með Islandsljóði sínu svo hún
vaknaði upp frá sex hundruð ára svefni. Þessar forsendur eru nú horfnar og
ljóðið merkingarlaust.“ („Ástmögur þjóðarinnar“, Alþýðublaðið, 31. maí
1995).
Nú er það ekki ný uppgötvun, að þjóðernishyggja og upphafning á tákn-
um hennar eigi ekki upp á pallborðið í hugmyndum nútímamanna á sama
hátt og fyrr. Þess gætir í túlkun á bókmenntum fyrri tíðar og skrifum sagn-
fræðinga. Jónas er nánast eina skáld nítjándu aldar sem bókmenntamenn
hafa gefið teljandi gaum síðustu ár og beinist áhugi þeirra þá fyrst og
fremst að hinum einkalegu „tilvistarlegu“ kvæðum skáldsins, ekki að
menningarpólitískum stefnuskrárkvæðum eins og ísland farsælda frón. En
hvernig stendur á því að menn vilja vísa slíku kvæði á bug?
I tilvitnaðri grein eru nefndir draumarnir frá 1944. í fyrra minntumst við
hálfrar aldar afmælis þess draums sem stofnun lýðveldis táknaði - eða öllu
fremur bar lýðveldið með sér ráðningu draums sem fyrri kynslóðir hafði