Andvari - 01.01.1995, Blaðsíða 106

104
SVEINN EINARSSON
ANDVARI
eins og dóm mannanna, sekt og sakleysi og útskúfun úr samfélaginu. Slíkar
hugsanir eru ekkert viðprjón, heldur sóttu allan tímann á huga skáldsins
meðan hann var að móta verk sitt.
Næsta „gerð“ efnisins er svo í kompu frá dvöl Jóhanns í Berlín í árslok
1909.13 Par er sem fyrr fyrst efnisyfirlit á íslensku, samtöl á dönsku og at-
hugasemdir á íslensku um einstök atriði. Hér er leikurinn farinn að mótast
miklu nær því sem við þekkjum hann í prentaðri gerð og ýmis atriði nær
fullmótuð. Toldberg fullyrðir, að Jóhann hafi gefið Ib, vinkonu sinni síðasta
þáttinn fullunninn 18. apríl 1910 og sé það hið sama og einþáttungurinn
Sultur.14 Vitnar Toldberg til Nordals um framhaldið, en þar sem frásögn
hans kemur ekki heim og saman við orð Nordals er betra að vitna hér
beint til þeirra: „Haustið 1910 kom eg til Hafnar eftir vetrardvöl í Reykja-
vík. Eg hitti Jóhann undir eins fyrsta daginn, og sátum við lengi saman uppi
á Himnaríki. Hann var þá að skrifa fyrsta þáttinn í Fjalla-Eyvindi, bókinni,
sem hann hafði unnið að 2-3 síðustu árin. Hann sagði mér frá baðstofulýs-
ingunni, sagðist vera viss um, að fyrir þann eina þátt yrði hann heimsfræg-
ur. Þessi vetur var honum erfiður, en þá lauk hann við Fjalla-Eyvind, taldi
sér sigurinn vísan, eins og líka reyndist rétt. . .Undir jól var hann kominn
svo langt áleiðis, að hann gat sýnt Jóhannesi Nielsen leikhússtjóra síðasta
þáttinn, og fengið forskot upp á hann til þess að ljúka leikritinu, 50 krónur
á mánuði fjóra næstu mánuði.“15
Samkvæmt ummælum Nordals virðist síðasti þátturinn hafa orðið hvað
fyrst til og Jóhann nýtt hann til að kynna verkið, jafnvel í formi einþátt-
ungs, kannski í og með vegna þess, að þar er hvað mest um dramatísk átök
og hann því hvað áhrifamestur útfrá því sjónarmiði. En að sá þáttur hafi
fyrst verið saminn og Jóhann síðan prjónað hina þættina framan við, eins
og Toldberg virðist halda, er öldungis fráleitt.16 Ýmis þemu úr fyrri þáttun-
um leita á huga skáldsins eins og við höfum séð hér að framan og þættirnir
eru mikið til allir í smíðum samtímis veturinn 1910, um haustið er hann að
skrifa fyrsta þátt og síðasti þáttur er ekki fullgerður fyrr en um jól, hinir
trúlega síðar.
Hvaða máli skiptir þessi tilurðarsaga okkur til skilnings á innntaki verks-
ins? Formbygging leikrita Jóhanns Sigurjónssonar er ekki nýskapandi. Á
það við um alla leiki hans, þeim er skipt í 3-5 þætti með hefðbundinni
byggingu að hætti piece bien faite, hins vel byggða sjónleiks, líkt og flestra
annarra skálda Evrópu fyrir og eftir aldamót, jafnt þeirra sem fylgdu raun-
sæi og hinna sem reyndu að finna táknlegri skáldskapartjáningu á leik-
sviðinu. Strindberg var nánast einn um að róa á ný mið og ruddi þar braut
fyrir expressionismann eftir stríð og síðar fáránleikastefnuna. Að vísu voru
táknsæismenn snoknari fyrir formtilraunir en nýrómantísku skáldin, en það
var einnig hið eina, sem skildi þá að. Hjá nýrómantísku skáldunum birtust,