Vaki - 01.09.1952, Page 100

og tryggð? spyr skáldið í Troylus and
Cressida:
„What’s past and what’s to come is
strewed with husks
And formless ruin of oblivion.”
Hann kemst að sömu niðurstöðu og í
Hamlet, en nú verða á vegi hans aðrar
myndir, syndir losta, hroka og sviksemi.
Þessar þrjár syndir koma fram í Helvíti
Dantes í mynd hlébarða, ljóns og úlf-
ynju, en þau varna Dante vegar til
Fjallsins, þ. e. himnaríkis. Á sama hátt
varnar Shakespeare sér sjálfur vegarins
með því að horfa köldum augum á synd-
irnar þrjár. Leikritin sem hann semur
á þessu tímaskeiði fjalla um hve skyn-
semin sé vanmáttug, og afhjúpun þess
sem virðist, syndarinnar. Hvernig getur
skynsemin orðið okkur að liði í siðferð-
isvandamálum ? spyr hann í Measure for
Measure. Hún reisir ytri lögmál, en að
baki er allt ormétið af spilling lastanna.
Synd og verund svara ekki hvor til ann-
arar. Cressida svíkur Troylus, hún virt-
ist sönn en var það ekki.
Þess vegna má velja þessum leikrit-
um samnefnið Hinn dimmi skógur: þar
veitir allt syndinni lið til að hindra sál-
ina í að snúa sér til guðs.
í næstu tveim leikritum kveður við
annan tón. Það eru hinir miklu sorgar-
leikir MacbeW og Othello. Þar er einnig
fjallað um syndina, en það er önnur
synd. Shakespeare er ekki lengur villtur
vegar, hann telur fólgna von í skynsam-
legri beitingu rökhugsunar. Hann ein-
setur sér sjálfskönnun. Virgil segir við
Dante:
„Ond’io per lo tuo mé penso e discerno,
che tu mi segui ed sarö tua guida,
e trarrotti di qui per luogo eterno
Ove udirai le disperate strida. ...”
Eða: „Og ég held, að þér sé fyrir beztu
að slást í för með mér, og ég mun vísa
þér veginn, leiða þig um eilífðarstað þar
sem þú munt heyra örvæntingaróp
þeirra.“ — Mennirnir verða að stíga nið-
ur til heljar ef þeir eiga að sjá syndina
nakta — óreiðuna og dauðann sem búa
innra með þeim. Miðaldaheimspekingar
hugsuðu sér syndina sem sundrung, en
náðin var samræmi. Þessar myndir
koma iðulega fyrir í leikritum Shake-
speares og síðar mun getið hvernig hann
notaði tónlistina í leikritum sínum. 1
leikritinu Macbeth eru tákn syndar inn-
anlandsófriður og upplausn ríkisins;
tákn náðarinnar í Lear konungi eru
sættir Lears og Kordelíu, og er þá leikið
undir á hljóðfæri. Macbeth er svartasta
vítissýnin, og leikurinn hefur að því
leyti sérstöðu að þar heyrist engin tón-
list. Þar er okkur sýnd óþvegin illskan
og sýnin svarar til lýsingar Dantes á
Júdasi og Kölska. Sannleikurinn, þ. e.
Kristur, er það sem er. Syndin kemur
fram við samruna sýndar og verundar,
en hið illa sjálft, ómengað, er neindin.
„Nothing is but what is not“ er sagt í
örlagaríkri ræðu í leiknum. Macbeth lýk-
ur ekki ævinni með kvölum eða dauða,
hann verður að engu. Hin illu öfl grafa
sér gröf. Neðst á botni helvítis sitja þeir
Júdas og Fjandinn, að sögn Dante; þeir
höfðu svikið guð með ástleysi sínu.
Fjöldinn eru menn sem gerst hafa
drottinssvikar, svikið gesti sína og
ættjörð, en það er synd Macbeths.
Óreiðan er táknræn fyrir heim Mac-
beths: „Fair is foul and foul is fair,“
kveða nornirnar í fyrsta atriði, en það
skipar til lýsingar Dantes á Lucifer:
„S’ei fu si bel, com egli e ora brutto“:
Ef hann hefði verið eins fagur og hann
er ljótur nú. Svartamessa miðalda var
hugsuð frá þessari meginreglu: að allt
í himnaríki eigi sér samsvörun eða jafn-
TlMARITIÐ VAKI
98