Vaki - 01.09.1952, Page 114

ið milli ytri heims og sálarheims lista-
manns svo óbeint að um tvo fullkomlega
aðgreinda, jafnvel öndverða heima er
að ræða. Listin gerist samprófun innri
heims listamannsins við heim hins ytri
veruleiks, efnislegan sem andlegan, er
listamaðurinn skapar verk sitt í.
Þessi tvívíða tjáningarþörf, þar sem
önnur greinin beinist inn á við og er
skilorðsbundin viðhorfi hins skapandi
listamanns til sjálfs sín, en hin háð ytri
heimi og skilorðsbundin afstöðu hans
gagnvart lífi hans og skýring tengsl-
anna við hann, á sér framrás í listrænni
sköpun. Þessi sköpun er tilraun til að
tengja víddirnar tvær, sætta heim lista-
mannsins og hinn ytri heim, oft bundin
þjáning og erfiði. Það er eins og and-
legt framhald þess að hann mótar innra
líf sitt, skynjun, hugsun og reynslu í
ytra efni. Listaverk öðlast því og aðild
að heimi mannanna, eignast hlutdeild
í lífi þeirra, tekur eins konar samábyrgð
á jörðinni. En það er ávöxtur baráttu
sem listamaður verður að eiga í við
sjálfan sig og efnið: Þannig verður list-
in leit að þekkingu og sannleik; hlýtur
að vera frelsisleit.
Listaverkið er listræn þýðing á per-
sónulegum skilningi listamanns á tilver-
unni og tilraun til að birta öðrum þenn-
an skilning. Hlutverki listamannsins eru
ekki gerð full skil ef það nær ekki vit-
und hinna. Skapa er að brjótast út frá
sjálfum sér, rjúfa einangrunina sem
lýkur um manninn á alla vegu. Listin
er samvizka listamanns, hún knýr hann
úr heimi einverunnar á vit manna. Þann-
ig spennir listin brú yfir tómið sem skil-
ur mann frá manni, einmana heima,
hver öðrum svo fjarri og ókunnir sem
stjarnhnettir himingeimsins.
Enda þótt innstu vakar listarinnar
hafi verið samir frá alda öðli, sama
spurnin um tilveruna og heiminn, sama
irrationella þörf til birtingar hinum
innri heimi sé undirrót listar bæði hell-
ismanna og Picasso’s, Kríteyinga og
Kandinsky’s, eru hvorki afstaða né efn-
islegt inntak listar óumbreytanleg um
allar aldir. Það er náið samband milli
sögulegrar, vísindalegrar, listrænnar
þróunar í heild. Ef til vill væri réttara
að segja að þær breytingar er verða á
sýn mannsins á heiminn birtist í lífs-
tjáning mannkynsins allri: heimspeki,
vísindum, listum.
Er breyting verður á búskaparhátt-
um, hagkerfi og samfélagsmynd þjóðar
hlýtur undanfari hennar að vera bylt-
ing í hugsunarhætti, er birtist og í form-
um og hugmyndum og viðfangsefnum
listar. Bylting er umbreyting mats og
gilda, stökkbreyting á viðhorfum manna,
er eiga sér fasta, raunhæfa mynd í gerð
þjóðfélagsins. Hugmynd fæðist, þrosk-
ast, eldist. Hún getur af sér aðrar er
bylta í upphafi við þeirri sem gaf henni
líf. Síðan vinnur hún allt nýtilegt úr
þeirri sem fyrr var, háð henni sem hún
er um útsýn og horf, eldist svo sjálf
og hrörnar. Listin speglar þessa þróun,
hún hverfur frá einu viðfangsefni til
annars, innblásin anda aldarinnar. En
dýpstu listvakana snertir hún aldrei,
engin þróun fær hróflað við því sem
innst er í sál manna. Menn spyrja og
leita jafnt í grísku borgríkinu sem léns-
veldinu, menn elska jafnt og deyja í
þjóðfélagi auðhyggjunnar sem í því
samvirka þjóðfélagi sem helming mann-
kynsins dreymir um að reisa á sögu-
skeiðinu sem við lifum.
Listin heldur áfram að endurskapa
hinn persónulega heim og leita sameig-
inlegs grunns tilveru manna, hvert sem
stig þróunarinnar er; hver sem eru við-
horf og skilningur á vandamálum ald-
arinnar, ráðandi hugmyndir og því andi,
TlMARITIÐ VAKI
112