Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 16

14
Eigingildi ínáttúrunni - heimspeki á villigötum?
er það svo að þegar Sókrates lítur í kringum sig og segir að trén og sveitirn-
ar geti ekki kennt honum neitt, þá tel ég að honum skjátlist.
Ef til vill þurfti uppgötvanir nútímavísinda, ekki síst kenningar þróunar-
fræðinnar, til að leiða okkur fyrir sjónir að við erum stödd á mun stærri og
margslungnari plánetu en Sókrates gerði sér grein fyrir. (Ég er semsé að segja
að ég viti meira en Sókrates!) Ég held því fram að rannsókn á lífinu feli í sér
rannsókn á þeim stað þar sem við búum, því náttúrulega samfélagi sem við
búum í. Ef við lítum framhjá Sókratesi þá skiljum við, nú á dögum, að við
búum á hnetti þar sem stórkostleg þróunarsaga hefur átt sér stað, þróun lífs
sem hefur staðið yfir í milljarða ára og skapað æ fjölbreytilegri og flóknari
lífsform og líffélög. Við mennirnir höfum á skömmum tíma valdið því að
þessu mikla samfélagi lífsins er stefnt í voða. Að hluta til snýst málið um að
við séum að „drita í eigið hreiður", eyðileggja grundvöll okkar eigin lífs, en
ég tel okkur þó þurfa að horfa á málin í mun víðara samhengi.
Við verðum að líta á menn sem hluta af hinu stærra samfélagi lífs á jörð-
inni sem, eftir því sem við best vitum, er undraverðara en allt annað í alheim-
inum. I þessum skilningi tel ég að við mennirnir höfum skyldur og að við
þurfum þess vegna á ítarlegri og víðfeðmari siðfræði að halda.
Með minni kynslóð hefur orðið stöðug útvíkkun á sviði siðfræðinnar.
Langamma mín og langafi í Suðurríkjum Bandaríkjanna héldu þræla. En að
lokum kom að því að þrælarnir voru leystir úr ánauðinni. Þegar ég var að al-
ast upp í Suðurríkjunum sátu blökkumenn og hvítir engan veginn við sama
borð. Við höfum tekið ótrúlegum framförum hvað það varðar að viðurkenna
minnihlutahópa og sýna þeim virðingu. Um mína ævidaga höfum við víkk-
að siðfræðina út þannig að réttindi og velferð kvenna eru nú tekin alvarlega
í ríkari mæli en áður. Auðvitað er málum ekki háttað þannig að á fyrri tím-
um hafi konur ekki skipt neinu máli í siðferðilegum skilningi, en nú á dög-
um þykir sjálfsagt að þær hafi jöfn réttindi á við karlmenn. Afi minn og
amma höfðu töluverðar áhyggjur af dýrum og var umhugað um þann sárs-
auka og þjáningu sem við getum valdið þeim. En nú á dögum þurfiim við út-
víkkaða siðfræði sem tekur í raun og veru til alls, virkilega víðtæka siðfræði
sem ber virðingu fyrir öllu lífi og samfélagi lífs á jörðinni. Þetta krefst þess,
að mínum dómi, að við föllumst á að náttúran búi yfir eigingildi.
Hornsteinn kenningarpinnar, peirrar víðtæku siðfræði sem pú boðar, er að nátt-
úran búiyfir hlutlægum gildum og að eigingildi náttúrunnar hajipví verufræði-
legtgildi. Að slíkgildi séu „höndlanleg" í einhverjum skilningi, séu raunverulega
til staðar úti í náttúrunni. Varpessi leið ef til vill óparflega torsótt, heimspekilega
séð - hefði ekki til að mynda verið auðveldara að jylgja J. Baird Callicott að mál-
um oggera ráð jyrir einhvers konar víxlverkun milli huglægra og hlutlægrapátta
ípvíjerli sem á sér staðpegargildi eru metin?
Gildi í náttúrunni eru hlutlæg í þeim skilningi að þau eru til óháð því hvort
menn eru til staðar, þau eru fyrir hendi bæði áður en og eftir að við mennirn-