Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 213

Ritdómar
211
sem láta sig pólitík einhverju varða ættu
að lesa það, hvort sem þeir hneigjast til
að telja Rousseau skáld, heimspeking
eða „skáldheimspeking".
Þekktasta hugtakið úr stjórnspeki
Rousseaus er ef til vill almannaviljinn og
tilraun hans til að sýna fram á að einn
hluti þess að vera frjáls í borgaralegu
samfélagi feli í sér viðurkenningu og
tileinkun á hinum sameiginlega vilja
samfélagsins sem er ekki sama og
samanlagður vilji einstaklinganna. Frels-
ishugtak Rousseaus mótast af almanna-
viljanum. Frelsi er ekki aðeins samfé-
lagslegt hugtak, það að vera maður er
einnig samfélagslega skilyrt: „Að afneita
frelsi sínu er að afneita því sem gerir
mann að manni" (67) segir Rousseau í
Samfélagssáttmálanum og bætir við
nokkru síðar: „hlýðni við lög sem menn
setja sér sjálfir er frelsi" (82).
Þannig er atlaga Rousseaus að því
verkefni að móta almennar reglur frelsis
samfélagslega grundvölluð. Það er ckki
aðeins maðurinn sem er dæmdur til
frelsis, eins og það var orðað hjá tilvistar-
heimspekingum síðar, samfélagið er í
vissum skilningi einnig dæmt til frelsis,
því að það getur hvorki starfað eftir fýr-
irframgefnum boðorðum, né afsalað sér
valdi sínu óskorað til valdhafa. I þessu
ljósi þarf að skilja almannavilja Rouss-
eaus. Þó að þetta hugtak sé vissulega
loðið og þvælist sumpart fýrir manni þá
er það skýrt að því leyti að ef samfélagið
hefur hagsmuni þá hafi það líka vilja.
Hvort það er jafn augljóst og Rousseau
telur hverjir þessir hagsmunir eru hverju
sinni, er hinsvegar allt annað mál og eins
hvort það sé rétt eða farsælt að einstak-
lingarnir taki þessa hagsmuni fram yfir
einkahagsmuni sína.
Þetta innsæi tengir Rousseau við
vinstristefnu í stjórnmálum, en slítur
heimspeki hans líka frá henni. Því þó að
samfélagi á upplýsingaöld verði ekki
stýrt nema í félagi við skynsemina, þá
veitir hún ekki forskrift að þróun þess
eða leiðir hana í ljós. Rousseau hefur
einmitt sama einkenni og seinni tíma
höfundar fijálslyndis og frjálshyggju:
Hann sér samfélagið í ljósi togstreitu og
málamiðlana ólíkra hagsmuna og ólíkra
markmiða. Þessvegna fellur hann aldrei í
gryfju „vísindalegrar" þjóðfélagsgrein-
ingar og á enn sama erindið við lesendur
sína.
Jón Ólafsson
1 Atli Harðarson, „Rousseau og samfélagssátt-
málinn". Lesbók Morgunb/adsins 5. febrúar 2005.
Menningargreiningin bíður
Ólafur Páll Jónsson og Andrea Ósk
Jónsdóttir (ritstj.): Sjúkdómsvæðing.
Fræðslunet Suðurlands, Siðfræðistofnun
og Háskólaútgáfan 2004, 76 bls.
Annað bindið í ritröð Siðfræðistofnunn-
ar Siðfræði og samtimi er komið út. Sjúk-
dómsvæðing samanstendur af inngangi
og fjórum greinum auk eftirmála annars
ritstjórans, Ólafs Páls. Lengstu textarnir
eru grein Vilhjálms Árnasonar „Sjálfræði
og sjúkdómsvæðing" og inngangur Stef-
áns Hjörleifssonar læknis. Auk þess eru í
bókinni greinarnar „Allt vegna fósturs-
ins“ eftir Hildi Kristjánsdóttur ljósmóð-
ur, „Forvarnir og sjúkdómsvæðing" eftir
Sigurð Guðmundsson landlækni og
„Viðbrögð við óhamingju" eftir Jóhann
Agúst Sigurðsson lækni. Tildrögin að
þessari útgáfii koma fram í eftirmála sem
að ósekju hefði mátt vera formáli.
Upplýsingarnar sem þar koma fram
hjálpa til við lesturinn, til að mynda for-
saga bókarinnar og upplýsingar um
greinarhöfiinda,. Ritið má rekja til mál-
þings um sjúkdómsvæðingu sem hjúkr-
unarfræðinemar við Háskólann á Akur-
eyri höfðu frumkvæði að. Greinarnar eru