Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 42

40
Jóhann Bjömsson
lingur birtist manni. Mannleg samskipti eiga sér hvarvetna stað og aðrir ein-
staklingar eru óumflýjanlegur hluti af veruleika mínum. Eg sé fólk á förnum
vegi, þar sem það gengur úti á götu, situr á kaffihúsum, ekur um í bílum
o.s.frv. Ef ekkert fólk ber fyrir augu mín, t.d. ef ég er fjarri mannabyggðum,
hvarflar að mér sú hugsun að bráðlega hljóti einhver að verða á ferðinni á
þessum slóðum. „Hinn“9 er hvarvetna nálægur í lífi mínu og meira að segja
í fjarveru sinni er hann til staðar eins og glöggt má sjá í ævintýrum þeirra
Róbinsons Krúsó og Palla sem var einn í heiminum. Hinn var í rauninni það
sem allt snerist um í lífi þeirra. Tilvist hins var sterk þrátt fyrir fjarveru
hans/hennar og birtist í spurningum þeirra um það hvenær einhvern annan
bæri að garði. „Hvenær kemur mamma?“ velti Palli fyrir sér og „hvenær
bjargar mér einhver?“ hugsaði Róbinson Krúsó.
I veröld minni er ég umvafinn hlutum og í vissum skilningi er hinn skynj-
aður sem hlutur innan um aðra hluti. Þetta orðar Sartre svo að einn tilveru-
háttur hins einkennist af hlutgervingu. Ekki verður hinn þó fortakslaust
skynjaður sem hlutur þar sem hann er fyrst og fremst manneskja. Sem
manneskja vísar hinn til einhvers annars en þess sem einkennir efnislega
hluti. Þegar ég skynja hinn á hlutlægan hátt telst hann vera viðfang þekking-
ar minnar. Eins og Sartre orðar það get ég talað um „lesandi mann“ rétt eins
og ég get talað um „kaldan stein“ eða „fíngerða rigningu".10 En ástæða þess
að hinn birtist mér ekki eingöngu á hludægan hátt er að ólíkt efnislegum
hlutum hefur hann vitund. Þegar reynsla mín af hinum beinist að honum og
vitundarh'fi hans þá tilheyra samskiptí okkar hinni svokölluðu lifuðu reynslu.
Þegar ég upplifi til dæmis augnablikið þegar ég mæti augnaráði hins er ég
ekki að öðlast neina sérstaka þekkingu heldur verða samskipti okkar lituð af
reynslu og upplifun.
Augnaráðið gegnir lykilhlutverki í kenningu Sartres um mannleg sam-
skipti og ver hann mörgum síðum í Veru og neind í að lýsa því. Með lýsingu
á augnaráðinu telur Sartre sig vera að gera grein fyrir grunnformgerð mann-
legra samskipta. Það er varanlegur möguleiki tilveru minnar að einhver ann-
ar sjái mig eða horfi á mig, og af þessum möguleika þigg ég þá fúllvissu að
ég verð var við hinn á áþreifanlegan hátt. Ég á í samskiptum við aðra á degi
hverjum, við skynjum, upplifúm og horfúm hvert á annað eða eins og Sartre
hefur kosið að orða það: „Á hverju augnabliki horfir hinn á mig".11 Augna-
ráðið mætir mér hvarvetna og er þrungið merkingu. Það minnir mig á og er
staðfesting þess að ég er ekki einn í heiminum. Þegar einhver horfír á mig
fer það ekki á milli mála að hinn er ekki hlutur heldur önnur manneskja sem
hefur áhrif á mig með augnaráði sínu ólíkt því sem gildir um dauða efnislega
hluti sem hvorki hafa vitundarlíf né augnaráð.
9 „Hinn“ er þýðing á orðinu „autrui" (e. „Other"). „Hinn“ vísar til einhvers ótilgreinds einstak-
lings sem birtist mér á degi hverjum. Einnig er talað um „hina“ þegar um fleiri er að ræða, sbr.
fullyrðinguna „hinir eru helvíti“.
10 Sama rit, s. 313; ensk útg., s. 344.
11 Sama rit, s. 315; ensk útg., s. 345.