Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 145

Fyrirbœrafrœðin ogMessías
143
að færa þær saman í líki upphafspunkts sem fortíðin og framtíðin væru af-
leiddar myndir af. Eins og við vitum er hér komin tilgáta sem Derrida tók
upp á sína arma.
Þrátt fyrir allar tilraunir Husserls til að halda í nærveruna sem punkt reyn-
ist núið vera samansett úr margvíslegum athöfnum af toga eftirheldni og
framleitni, það er að segja úr einhverju sem er ekki einhvers konar hálfgild-
ings nærvera, heldur einfaldlega ekki-nærvera. I reynd getum við í fyrsta lagi
velt því fyrir okkur hvernig eigi að skilja þessa „eftirheldni". I öðru lagi hvort
mögulegt sé að greina eftirheldni frá upprifjun, eins og Husserl taldi, og þá
í hvaða skilningi, o.s.frv. I fyrstu atrennu gætum við sagt að hér sé við mis-
muninn á mnémé (minni) og anamnésis (upprifjun) að fást. Ennfremur gæt-
um við sagt að ef við viljum komast hjá því að kynna til sögunnar þriðja af-
brigðið af minni, þurfum við að fallast á að þegar upp er staðið skipa minnið
og eftirheldnin sér í sömu fylkingu, og það er raunar fylking fjarverunnar. (I
þessu samhengi má benda á að ef til vill sé eftirheldni ekki eiginleiki verunn-
ar heldur einmitt sú gáfa að geta snúið aftur; og það sem snýr aftur — eins
þótt það sé eins nærri og frekast má vera - heyrir samt sem áður fortíðinni
til hvað öll áhrif varðar, en hins vegar er framtíðin alls ekki.) Að endingu
kemst Husserl að þeirri niðurstöðu að punktur augnabliksins, sem er eftir
sem áður grunngerð allrar nærveru, geti tekið á sig alla einkennisþætti
ábendingartáknsins. Það vísar til fortíðar sinnar jafnframt því sem það vænt-
ir framtíðar sinnar. I þessu felst að skilyrði þess að punkturinn sé er sú stað-
reynd að hann er ekki fyllilega nærverandi - og hann er aðeins að því leyti
sem hann er ekki fyllilega nærverandi. Það sem leit út fyrir að vera eðlislæg
takmörkun ábendingartáknsins, sem varð að umbera vegna þess eins að hún
var ósmættanleg, stígur að lokum fram á sviðið sem ómissandi grundvallar-
uppspretta.
Derrida hefur ekki að markmiði að komast aftur fyrir Husserl og snúa til
dæmis aftur til Brentanos og tilgátunnar um grundvallarskort á sundurgrein-
ingu innan ímyndunaraflsins og eftirheldninnar eða hugmynda hans um
framsetningu og „vofu“ þess sem á tiltekinni stundu var raunverulegt. Brent-
ano hneigist til raunhyggju í víðtækri merkingu þess orðs, þeirrar sömu og
gerði Locke kleift að halda til streitu muninum á raunverulegri angan rósar
og minningunni um hana. Þessi tilhneiging Brentanos átti sér stað sem lið-
ur í rökþrætu er miðaði að því að draga tennurnar endanlega úr efahyggju.
En það er nokkuð einkennilegt að þegar ætlunin er að sýna fram á að heim-
urinn sé ekki draumur er litið á það sem tækifæri til að leggja greinarmun-
inn á ímyndunarafli og skynjun að jöfnu við muninn á minni og skynjun, og
gefa í skyn að þar sé um lögmál að ræða. I reynd er þar munur á, afar mikil-
vægur munur. Hann varðar þá staðreynd að vofan er ekki fjarverandi. Þvert
á móti er hún þarna, hér um bil algjörlega nálæg, en minnið felur á hinn bóg-
inn í sér nærveru tiltekinnar fjarveru sem verður til um leið og núið verður
að eftirheldni. Af þessum sökum felur það að kalla ekki-nærveruna aftur
fram hins vegar ekki í sér stuðning við tilgátuna um heim sem orðinn sé að