Hugur - 01.01.2006, Page 144

142
Maurizio Ferraris
þessum hætti, getur virst þverstæðukennd, eins og þegar spurt er hvort ein-
stakir hlutar í heild geti verið stærri en heildin. En hlutar eru ekki það sama
og hlutar. Eins og Bolzano leiddi í ljós í Þverstæðum óendanleikans (Paradox-
ien des Unendlichen) er „þverstæðukennt“ ekki endilega það sama og „mót-
sagnakennt". Þannig er til dæmis fáránlegt að halda því fram að óendanleg
tala sé jöfn helmingi sínum, en engin ástæða er til að kalla þá kenningu mót-
sagnakennda að óendanleg heild sé jöfn sérhverjum hluta sínum. Sé reynsl-
unni aldrei lokið, sannri reynslu af fyrirbæri, er þó áreiðanlega ekki um óend-
anleika að ræða, heldur - eins og við höfum séð - ótakmörkun. Þar eiga
þessar þverstæður við, en mótsagnir ekki.
Við hverfum aftur að þessu síðar. En leiðin þangað liggur ekki um þver-
stæðu, heldur ákveðnar ógöngur (aporíu) sem fela í sér — einmitt að því leyti
sem þær eru ógöngur - hið ótakmarkaða, fjarveru takmarkana. I reynd felst
einn þátturinn í ógöngum tímans í Eðlisfræði Aristótelesar í því að hamra á
þeirri þverstæðukenndu staðreynd að það sem hefur að geyma allt sem er,
er ekki, eða í besta falli varla. Væri ennfremur gengist við því sem felst í
andhverfu ógangnanna og þeirrar staðreyndar sem uppfyllir þær, það er að
segja, væri tíminn nærverandi í öllu og fyrir allt, þá væri honum neitað eða
— en það er í reynd jafngilt - tíminn væri hluti af rúminu. Það sem hefði átt
sér stað fyrir tíu þúsund árum væri þá samtímis því sem var að gerast núna.
Af þessu leiðir að vilji maður að allir núverandi hlutir haldi sig innan nús-
ins, verður að halda því fram að núið sé ekki fyllilega eða í öllu falli að það
sé ekki um of. Þarna er einnig að leita ástæðu þess að hugleiðingar Husserls
um tímanleika fela í sér tvö ólík skeið. I hinu fyrra er núið víkkað út, það er
að segja punktseðli þess er sljóvgað. En af því leiðir óhjákvæmilega að
augnablikið er ákvarðað sem afurðin af tvíþættri ekki-nærveru. I þessu sam-
hengi færir Husserl í fyrsta sinn fram þá tilgátu að núið sé ef til vill ekki
punktur, heldur geti verið um það að ræða að punkturinn marki endimörk-
in á heilu sviði. Hins vegar er ljóst að slík lausn vekur öllu stærri vanda og
skilur allt eftir í lausu lofti, sér í lagi þann vanda að skýra hversu lítið um-
rætt svið á að vera. Með öðrum orðum, á hvaða stigi er okkur kleift að
greina eftirheldni, sem ekki má enduróma í því núi sem hún á þátt í, frá
upprifjun? Ef þessi aðgreining virðist vandasöm, sem hún raunverulega er,
stafar það af því að þegar litið er á málin á þennan hátt væri hægt að víkka
núið takmarkalaust út þannig að það sem gekk á fyrir tvö þúsund árum
tilheyrði samt sem áður því sem í reynd er að gerast núna. Að gera hið liðna
raunverulegt og virkt í núinu jafngildir því að gera það óraunverulegt, því að
í þessu fælist að draga núið undan augnaráðinu og auganu sem deplað er. I
síðara lagi, á öðrum stað og öðrum tíma, felur lausn Husserls í sér að inn-
lima framleitnina í tímalíkanið með þeirri afleiðingu að núið verður ekki
meira nærverandi en svonefnt punktseðli augnabliksins. Þvert á móti verð-
ur nærvera þess töluvert minni, þar sem augnablikið takmarkast við að upp-
fylla væntingu og núið reynist þá hanga í lausu lofti, klemmt milli fortíðar
og framtíðar. Núið sprytti þá af þessum tveimur ekki-nærverum í stað þess