Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 214

212
Ritdómar
endurunnir fyrirlestrar sem að sögn rit-
stjóra hafa verið teknir til endurskoðun-
ar með tilliti til efnis og framsetningar.
Þeir voru allir haldnir á málþinginu, að
grein Vilhjálms undanskildri. Ef til vill
er ástæðu þess hversu stuttar flestar
greinarnar eru að leita í þessum tildrög-
um bókarinnar.
I eftirmála segir Olafur Páll: „Afrakst-
urinn er engin heildarúttekt á sjúkdóms-
væðingu í íslensku samfélagi, en mikils-
vert innlegg í umræðuna um þessi efni
sem hefúr verið allt of brotakennd" (72).
Ég er sammála Ólafi Páli um fyrri full-
yrðinguna, en leyfi mér að draga þá
seinni í efa. Bókarkorn þetta er vissulega
innlegg í umræðuna og hlýtur þar með
að hafa ákveðið gildi. Það hvort gildi
bókarinnar er mikilsvert er hins vegar
annað mál. Að mínu mati veitir bókin
aðeins innsýn í brotabrot þeirrar gagn-
rýnu umræðu um sjúkdómsvæðingu sem
fram fer um þessar mundir og gefúr þá
mynd af umræðunni að hún sé fremur
einsleit og fræðilega grunn. Áður en ég
rökstyð þá skoðun mína frekar mun ég
fjalla stutdega um einstakar greinar bók-
arinnar.
Stefán Hjörleifsson læknir og heim-
spekingur ritar inngang sem kynnir hug-
takið „sjúkdómsvæðing" (e. medicaliz-
atiorí) og tilurð orðræðunnar um hana.
Hann rekur hugtakið og umræðuna aftur
til guðfræðingsins Ivans Illichs sem sendi
árið 1975 frá sér bókina Medical Nemesis:
The Expropriation of Health. Þar gagn-
rýnir Illich vestræna framfaratrú lækna-
vísinda og heilbrigðiskcrfis, og bendir á
skaðlega þætti í yfirtöku tæknihugsunar
(læknavísindanna) á sífellt fleiri sviðum
samfélagsins: „Rauði þráðurinn í gagn-
fyni Illichs er sá að vestræn samfélög
treysti um of á tæknilegan hugsunarhátt,
að innleidd séu sífellt flóknari tæknikerfi
sem ætlað er að leysa hvers kyns verkefni"
(8). Auk þessa kynnir Stefán hugtak 111-
ichs iatrogenesis, sem hann skýrir sem út-
víkkun á hinu læknisfræðilega hugtaki
um aukaverkanir, en þær síðastnefndu
skiptast aftur í klínískar, félagslegar og
menningarlegar aukaverkanir. Stefán
rekur að því búnu ýmsa gagnfyni sem
beint hefúr verið gegn Illich og tekur
sjálfúr afstöðu. I stuttu máli vill Stefán
meina að Illich taki of djúpt í árinni en
hafi nokkuð til síns máls þegar kemur að
klínískum aukaverkunum. Hvað varðar
félags- og menningarlegar aukaverkanir
hafnar Stefán að mestu leyti þeirri hug-
mynd Illichs að þessar aukaverkanir
hljóti að vera skaðlegar. Inngangur Stef-
áns er auðlæsilegur og greinargóður inn-
an þess fremur þrönga ramma sem hann
setur sér.
Jóhann Ágúst Sigurðsson kemur sér
beint að efninu í stuttri grein sinni,
„Viðbrögð við óhamingju", sem fjallar
um sjúkdómsvæðingu óhamingjunnar:
Óhamingja á sér félagslegar orsakir, en
er sjúkdómsvædd af hagsmunaaðilum og
skýrir það gífurlega aukningu í neyslu
geðdeyfðarlyfja. Hann heldur því fram
að „[vjanlíðan fólks [sé] ekki læknis-
fræðilegt vandamál, heldur samfélagslegt
vandamál, sem stjórnmálmenn verða að
axla ábyrgð á“ (23).
Jóhann er einn um það, í þessari bók,
að vekja athygli á hinum sterku tengsl-
um markaðar og sjúkdómsvæðingar og
bendir á að ótti og kvíði fólks séu orðin
söluvara. I því samhengi reifar hann um-
ræðuna um alla þá áhættuþætti sem
steðja að heilsu fólks, umræðu sem
tröllríður samfélaginu. Þetta tengist at-
riði sem Jóhann fjallar um í lok greinar
sinnar, þ.e. þenslu í flokkunar- og grein-
ingarkerfúm geðkvilla þar sem ,,[m]ann-
leg fyrirbæri, svo sem ótti, depurð og
sorg, eru [...] skilgreind sem líffræðileg
röskun og fá fræðilegt sjúkdómsheiti"
(25). Þessi fyrirbæri eru þar með orðin
að ógnum og áhættum og „[mjargir hafa
gengið svo langt að skilgreina alla í
áhættu þar til annað sannast" (25).
Gaman hefði verið að sjá meira um
tengsl sjúkdómsvæðingar við áhættu-
hugtakið sjálft, en það er að mínu mati
eitt af lykilhugtökunum í breytingum á
læknavísindum og heilbrigðiskerfinu.
Þrátt fyrir það er framlag Jóhanns að