Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 116

Björn Þorsteinsson
114
lokum Reynslu og dóma (Erfahrung und Urteil, 1938). Þessi verk bera glögg
merki um að viðfangsefni hins aldna hugsuðar, og sýn hans á þau, hafa tek-
ið nokkrum stakkaskiptum. I hnotskurn má segja að þessi síðustu starfsár
hans einkennist af auknum skilningi á þætti hins sögulega, tímanlega og
hverfula í tilurð (eða samsetningu) þess heims sem mannlegar vitundarverur
lifa og hrærast í. Með öðrum orðum hefur draumurinn um að afmarka hin
algildu skilyrði reynslunnar látið nokkuð undan síga. Leitin að hinum trausta
og endanlega fræðilega grunni hefur ekki borið árangur; afturfærslan náði
ekki á leiðarenda; sá draumur um lokun sem Husserl ól með sér í fyrstu, og
þáði frá stærðfræðinni, varð ekki að veruleika. Krafan um að svipta hulunni
af óbreytanlegum formgerðum mátti láta í minni pokann, og í stað hennar
kom aukinn áhugi á tilurð þeirra (sögulega og félagslega) skilyrtu formgerða
sem gefast hinum fyrirbærafræðilega athuganda.
Eins og þetta yfirlit gefur til kynna má skipta ferli Husserls í tvö skeið, og
kenna hið fyrra við fyrirbærafræði formgerða og hið síðara við fyrirbærafræði
tilurðarf Slíkri tvískiptingu verður að vísu að fylgja sá fyrirvari að mörkin
eru ekki skýr og klár, og umskiptin voru ekki algjör. Eins og Derrida bendir
á í grein sinni var Husserl ætíð undir áhrifum hugsjónarinnar um endanlega
greinargerð fyrir formgerðum, og á móti kemur að hann var allt frá upphafi
meðvitaður um nauðsyn þess að gera (fyrr eða síðar) grein fyrir tilurð þess-
ara sömu formgerða - fyrir því hvernig þær safnast upp í aldanna rás og
mynda „setlög" sem síðan má grafa upp. Myndmál af þessum toga er fyrir-
ferðarmikið í hugsun Husserls eins og Derrida leiðir í ljós í grein sinni.
*
Ásamt áðurnefndri meistaraprófsritgerð um tilurðarvandann í heimspeki
Husserls markar greinin „„Tilurð og formgerð" og fyrirbærafræðin“ upphaf-
ið á áratugalangri sögu þar sem Derrida tekst á við Husserl. Maurizio Ferr-
aris gerir grein fyrir þessari viðureign í ritgerð sinni hér á eftir, að vísu ekki
á ýkja skipulegan hátt (sjá einkum s. 132-134), og því er ekki úr vegi að stikla
í fljótheitum á helstu meginatriðum.
Árið 1962, þremur árum eftir að fyrirlesturinn í Cerisy var haldinn, sendi
Derrida frá sér þýðingu sína á frægu textabroti Husserls (sem meðal annars
hafði orðið Maurice Merleau-Ponty að uppsprettu innblásturs) sem ber heit-
ið Uppruni rúmfræðinnar. Derrida lét ekki við það sitja að þýða textann held-
ur skrifaði að honum inngang sem er langtum meiri um sig en textabrotið
sjálft. Inngangur þessi markaði í raun upphafið á „opinberum“ höfundarferli
Derrida sem heimspekings. Hann beinir þar sjónum að vangaveltum Huss-
erls um það hvernig lögmál rúmfræðinnar verða til og er miðlað kynslóða á
18 Sbr. t.d. Zahavi, Husserl's phenomenology, s. 94. Zahavi talar reyndar um „kyrrstæða fýrirbæra-
fræði“ (staticphenomenology) í stað „fyrirbærafræði formgerða" en augljóst er að það sem hann
á við með því hugtaki má allt eins kenna við formgerðir.