Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 153

„ Tilurð ogformgerð “ og jyrirbærafræðin
iSi
opinbera hvað ég hyggst sjálfur fyrir. Mig langar að freista þess að leiða eft-
irfarandi í ljós:
I fyrsta lagi, að undir yfirborði yfirvegaðrar beitingar hugtakanna um til-
urð og formgerð eigi sér stað deila sem setur mark sitt á yfirbragð lýsingar-
innar, slær taktinn fyrir hana og blæs í hana lífi. Sú staðreynd að deilunni er
ekki lokið raskar jafnvæginu í sérhverju hinna stærri skrefa á leið fyrirbæra-
fræðinnar og sér til þess að ætíð er þörf á nýrri afturfærslu [réduction] og út-
listun.
I öðru lagi, að þessi deila stefni án afláts sjálfum grunnreglum aðferðarinn-
ar í voða og að hún virðist þar með - takið eftir því að ég segi „virðisfl', því
að hér er aðeins um tilgátu að ræða, en þó að hún fáist ekki staðfest gæti hún
að minnsta kosti orðið til þess að draga fram upphaflega megindrætti í
viðleitni Husserls — þvinga Husserl til að halda út fyrir rannsóknarsvið
hreinnar lýsingar með tilheyrandi tilkalli til forskilvitleikans, á vit frumspeki
sögunnar. A sviði hennar getur hann beitt fyrir sig traustri markhyggjuform-
gerð, eignað henni tiltekið eðli og á vissan hátt ákvarðað umhverfi hennar,
og fest þannig aftur hendur á hinni frumstæðu tilurð sem breiðir stöðugt úr
sér og virðist í æ minna mæli lúta forskilvitlegri hughyggju og áherslu fyrir-
bærafræðinnar á fyrirframþætti.
Hér mun ég rekja, á víxl, þráðinn í tiltekinni deilu sem á sér stað innan
hugsunar Husserls og framvindu ákveðinnar rimmu sem hann varð í tvígang
að heyja á útmörkum rannsóknasviðs síns. Ætlunin er að tala um tvær deil-
ur þar sem honum sló saman við tilteknar heimspekistefnur formgerðarinn-
ar, þ.e. heimspeki Diltheys og skynheildarsálfræðina.
Eins og fram hefur komið reynir Husserl stöðugt að sætta kröfuna um form-
gerðarhugsun sem snýst um að gefa tæmandi lýsingu á heild, formi eða virkni
er lúti eigin lögmálum þannig að merking hinna einstöku hluta heildarinn-
ar ráðist að öllu leyti af verkan þeirra innbyrðis eða andstöðu þeirra hver við
annan, og kröfuna um tilurðarhugsun sem miðast við leitina að uppruna eða
grundvelli formgerðarinnar. Þó mætti sýna fram á að sjálft ætlunarverk fyr-
irbærafræðinnar eigi rætur að rekja til þess hvernig þessi viðleitni sigldi í
strand um leið og lagt var upp.
I Heimspeki reikningslistarinnar er hlutlægni tiltekinnar formgerðar, þ.e.
formgerðar talna og talnaruna og þar með reikningslistarinnar almennt, rak-
in til tilurðarinnar í hinu áþreifanlega sem á að tryggja að slík hlutlægni sé
möguleg. Þá þegar og allar götur síðan hafnar Husserl því að skiljanleiki
þessarar algildu formgerðar og forskriftargildi hennar sé einhvers konar
„manna“ sem fallið hafi af„himnum ofan“2 eða eih'f sannindi sem óendanleg
skynsemi hefði skapað. Það að ryðja sér leið til huglægs uppruna viðfanga og
stærða jafngildir því hér að hverfa að nýju til skynjunarinnar, skynjanlegra
samstæðna, mergða og heilda sem birtast í skynjuninni í for-stærðfræðilegri
2 Sbr. Husserl, Logische Untersuchungen, II. bindi, fyrsti hluti. Gesammelte Scliriften 3. Ham-
borg, Felix Meiner Verlag 1992, s. 118 (fyrsta rannsókn, §31).