Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 187

Snil/d einlægninnar
185
Höfiindur bókarinnar Uppruni tegundanna var sérlega vel í stakk búinn til
þess verkefnis sem hann tók sér fyrir hendur. Hann var kornungur og ómót-
aður - rúmlega tvítugur - þegar hann lagði upp í fimm ára vísindaleiðangur
(1830-1835) með rannsóknaskipinu Beagle kringum hnöttinn. I þessari
frægu ferð gáfust honum kjörskilyrði til athugana á lífríki jarðar og tengslum
þess við jarðfræðilegar og landfræðilegar aðstæður á hverjum stað. Hann hafði
góða sjón og reyndist afburðaglöggur athugandi. Hann gat sér þegar gott orð
sem náttúrufræðingur með athugunum sínum og sendi heim úr ferðinni fjöl-
mörg sýni sem vöktu athygli. En hann var ekki aðeins athugandi heldur átti
hann líka eftir að reynast býsna snjallur í því að tengja athuganir sínar og ann-
arra saman í eina heild og draga þannig óvæntar og djúpstæðar ályktanir.
Eftir að Darwin kom heim úr ferðinni miklu hófst hann þegar handa við
að vinna enn frekar úr athugunum sínum og afla meiri gagna hvaðanæva úr
heiminum með samskiptum við fræðimenn. Smám saman komst hann að
því hvaða aðstæður mundu henta honum best til starfa og sem betur fer gat
hann auðveldlega komið sér þannig fyrir. Hann var af efnafólki kominn og
festi sér og fjölskyldunni hús og jarðnæði í hæfilegri fjarlægð frá ólofti og ys
Lundúnaborgar þar sem heitir Downe í norðvesturenda Kent-skíris. Þarna
hafði hann gott næði og aðstöðu til rannsókna og lifði reglubundnu lífi sem
hentaði vel bágborinni heilsu hans. Fjölskyldulífið og vísindastörfin tvinnuð-
ust saman í órofa heild þar sem eitt studdi annað. Jafnframt eignaðist hann
nokkra góða vini í hópi virtustu náttúrufræðinga Bretlands og umgekkst þá
sér til andlegrar næringar en hélt sig að öðru leyti utan við vísindasamfélag-
ið í daglegu kfi.
Allt þetta stuðlaði að miklum og óvenjulegum afköstum og þar kom að
Darwin birti samfélaginu skilmerkilega nýstárlegar og byltingarkenndar
niðurstöður sínar og hugmyndir um þróun tegundanna. Þá kom sér k'ka vel
að eiga vini sem slógu skjaldborg um hann og tóku að sér að verja og rök-
styðja kenningar hans í opinberri umræðu þar sem hann hefði sjálfur verið
veikur á svellinu, auk þess sem slíkur barningur hefði dregið stórlega úr
afköstum hans í vísindastörfum.
Skemmst er frá því að segja að bókin um Upprunann er galdri líkust. Sá
galdur felst í nokkrum atriðum á borð við ótrúlega yfirsýn og yfirburða þekk-
ingu höfundar á viðfangsefni sínu sem er hvorki meira né minna en gjörvallt
kfríki jarðar. Einlægni hans og heiðarleiki er kka afar áhrifarík því að hann
tíundar ekki aðeins rökin með kenningu sinni heldur ræðir hann ekki síður
rökin á móti henni af fullri einurð. Þannig slær hann að nokkru leyti vopn-
in úr höndunum á andstæðingunum fyrirfram. Þá er framsetningin afar skýr
og umbúðalaus og víðs fjarri öllum hátimbruðum lærdómshroka eða upp-
skafningshætti. Kaflaskipting er skýr og skilmerkileg og oftast eru röksemdir
hvers kafla dregnar saman í lok hans, lesandanum til upprifjunar og glöggv-
unar. Darwin lét sjálfur þau orð falla að bókin væri ein löng röksemdafærsla
og svo sannarlega er sú rökfærsla sannfærandi og umhugsunarverð fyrir les-
andann, hvort sem hann er lærður eða leikur.