Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 196

194
Þorsteinn Vilhjálmsson
Jafnvel augað er að mati Darwins og sérfræðinga hans ekki alfullkomið
vegna myndbjögunar sem verður í linsukerfi þess.
Darwin viðurkennir í lok kaflans að mörg vandkvæði sem mæla gegn
kenningunni séu afar erfið úrlausnar, en bendir jafnframt á að kenningin
skýri alls konar fyrirbæri sem annars væru gersamlega óskiljanleg ef menn
vildu styðjast við kenninguna um óháða sköpun.
I sjöunda kafla verksins ræðir Darwin um eðlishvatir. Nú á dögum líta líf-
fræðingar svo á að eðlishvatir gangi í arf og þróist alveg eins og líkamleg ein-
kenni lífvera en mynd Darwins af þessu er ekki alveg svo skýr. Þess vegna
finnst honum h'ka að hann þurfi að helga þessum málum sérstakan kafla. Og
víst er þar margt skarplega athugað eins og víðar í þessari merkilegu bók.
Darwin verður í þessum kafla sérstaklega tíðrætt um svokölluð félags-
skordýr, svo sem býflugur, maura og termíta. Atferli þessara dýra hefur löng-
um verið mönnum ráðgáta sem leystist ekki fyrr en á 20. öld. Lausnin felst í
meginatriðum í því að einstaklingarnir sem okkur sýnast vera í búum þess-
ara dýra eru í raun ekki fullgildir einstaklingar sem taka þátt í náttúruvali og
breytileika eins og venjuleg dýr. Þetta stafar af því að þessi „dýr“ eru ekki full-
gildur hluti af erfðakerfinu; þau eru ófrjó og hlutverk þeirra í búinu er oft
einna h'kast útlimum á venjulegum dýrum. En þetta vissi Darwin ekki og því
skortir talsvert á að hann skilji hegðun félagsskordýranna til hlítar. Hann
gleymir sér jafnvel og fer að tala um „furðulega og ógeðfellda eðlishvöt sem
rekur dýr til að halda þræla“, en svo mannmiðuð ummæli mundi enginn hf-
fræðingur láta frá sér fara nú á dögum. Hins vegar gerir hann sér allgóða
grein fyrir sérstöðu geldra dýra gagnvart erfðum og náttúruvali; það sé til að
mynda alger fásinna að áunnir eiginleikar þeirra gangi í arfl
I áttunda kafla fjallar Darwin um kynblöndun á grundvelli ýmiss konar
reynslu sem menn höfðu þá aflað. Eitt meginvandamálið í kynblöndun er
ófrjósemi afkvæma sem stafar meðal annars af því að æxlunarfæri verða oft
óstarfhæf. Darwin gerir skilmerkilega grein fyrir því hvernig þetta birtist í
raun en getur lítið sagt um orsakir enda hefði hann þurft erfðafræði til
þess.
I lok kaflans minnir höfimdur okkur á að ræktuð afbrigði hafa orðið til við
val manna á lífverum til undaneldis og þá er öðru fremur farið eftir alls konar
sýnilegum einkennum líkama og skapferlis, þannig að þá er engin furða þótt
æxlunarfæri og æxlunarhegðun haldist óbreytt, enda beinist vahð ekki að
þeim (sjá nánar á bls. 122).
Reynsla manna í aldanna rás sýnir glöggt að sjaldgæft er að ólíkar villtar
lífverur, til dæmis af mismunandi tegundum, geti átt frjó afkvæmi. Til þess
liggja ýmsar ástæður sem Darwin ræðir nokkru nánar; til að mynda getur
verið að egg frjóvgist ekki eða að fósturlát verði snemma á meðgöngu. Auk
þess þekkjum við nokkur dæmi þess að afkvæmin verði ekki frjó, eins og til
dæmis múlasnar og múldýr.
Hér er raunar líka vert að staldra við og hugleiða að tegundir taminna dýra
og nytjaplantna skuli vera svo sárafáar í samanburði við gífurlegan tegunda-