Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 206

204
Þorsteinn Vilhjálmsson
köflum. Ástæðan er sennilega sú að þýðandinn er ekki nógu vel að sér í ensku
og gerir sér ekki fulla grein fyrir því sjálfur. Hann er raunar ekki einn um
þetta því að margir Islendingar virðast halda að þeir séu miklu betri í ensku
en raunin er. Eg hef ekki haft tök á að bera alla þýðinguna saman við frum-
textann en hef til dæmis gert það í tilvitnununum sem tilfærðar eru fyrr í
þessari grein. Því miður hef ég þannig rekist á nokkrar villur og er sumum
þeirra lýst neðanmáls hér á undan (dauðinn tímabær í stað skjótur, hildar-
leikur lífsins í stað baráttu fyrir lífinu, og ómæli tímans í staðinn fyrir lengd
eða rás tímans, sem að sjálfsögðu er endanleg og mælanleg samkvæmt hugs-
un Darwins).
Þegar menn skrifa um fræðileg efni á íslensku þurfa þeir meðal annars að
taka afstöðu til fræðiorða, og er þá oft ærinn vandi á höndum, einkum þó ef
litla hefð er við að styðjast. Sem betur fer er nokkur hefð komin á íslensk orð
um ýmis þeirra hugtaka sem koma fyrir í frumtexta Darwins um Uppruna
tegundanna og þau njóta sín yfirleitt vel í þýðingunni. En sums staðar er
hefðin ekki eins rótgróin og þá kann menn að greina á þó að stundum sé um
smekksatriði að ræða. Þannig á ég erfitt með að fella mig við að tala um
„notkun og notkunarleysi" þegar Darwin ræðir um „use and disuse", og
finnst mér þá skárra að tala til dæmis um „notkun og vannýtingu" eða reyna
að leysa vandann með því að nota ekki nafnorð.
Eitt af lykilhugtökum þróunarkenningarinnar frá hendi Darwins er það
sem hann kallaði á ensku „natural selection“ en hefúr ýmist verið nefnt „nátt-
úruval" eða „náttúrulegt val“ á íslensku samkvæmt Orbabanka Islenskrar
málstöðvar. Þegar við gerum upp við okkur, hvert og eitt, hvort orðið við vilj-
um nota, er gott að byrja á að átta sig vel á ensku orðunum. Er skemmst frá
því að segja ef að er gáð, að „natural selection" í ensku þýðir einmitt „val sem
náttúran gerir“ eða „val sem gerist í náttúrunni“5 og má glöggt sjá í texta
Darwins að hann hefur einmitt þetta í huga, samanber meðal annars dæm-
in sem tilfærð eru hér á undan. Þó að við hugsum ef til vill eitthvað öðruvísi
en Darwin um þetta, sýnist mér sá munur ekki nógur til þess að við þurfum
að skipta þarna um orð, enda þykja mér orðin „náttúrulegt val“ hafa ýmsa
galla í þessu samhengi.6
Varðandi fræðiorð vil ég að lokum geta þess að höfimdur inngangs nefnir
hugmynd eða vígorð Herberts Spencers, „survival of the fittest“ og talar þá
um „framgang hinna hæfustu" (25). Þarna er þó ekki sýnileg ástæða til að
rígbinda sig við nafnorðastílinn enda er komin talsvert hefð á að segja blátt
áfram „hinir hæfustu lifa af‘.
Ég þakka Robert Magnus upplýsandi umræðu um þetta, en enska er móðurmál hans.
Ég veit að sumum finnst orðið „náttúruval" gefa til kynna að einhvers konar meðvitað val fari
fram, samanber Steindór J. Erlingsson, 1998, 11. Mér sýnist ekki nauðsynlegt að skilja orðið
þannig og sé ekki heldur að slíkur skilningur þyrfti að vera til tjóns; hann er alltént ekki svo
ýkja fjarri hugsun Darwins sjálfs!