Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Blaðsíða 11

TÍMARIT
MÁLS OG MENNINGAR
Maí 1945. 1. hefti. Ritstjóri: Kristinn E. Andrésson
I'AÐ BIRTIR YFIR HEIMI og hug á þessu vori. Menn sjá fyrir örugg úrslit
styrjaldarinnar. Myrkvun fasismans léttir óðum af. „Það er verið að lima kol-
krabbann sundur“, eins og Ilja Ehrenburg kemst að orði. Herir Bandamanna
eru að sameinast í miðju Þýzkalandi. Rauði berinn er á götum Berlínar. „Þús-
undáraríki“ Hitlers er í upplausn. Það er verið að svæla sjálfa nazistaforingjana
út úr greninu. Gamlir refir eins og von Papen gefast upp, biðjast vægðar, og bera
við elli. Aðrir sýna liugrekki sitt í því að myrða fyrst konur sínar og börn og
síðan sjálfa sig. Enn aðrir láta særa sig, eða setja í fangelsi, eða dulbúa sig og
breyta um útlit eða auglýsa sig dauða, til að fresta forlögum sínum. Nokkrir
balda enn áfram að ntyrða og ógna, en dómurinn færist nær þeim sjálfum með
degi bverjum. Nazistamir hafa gengið leið sína á enda, og fært glötun yfir þýzku
þjóðina, um leið og þeir ætluðu öðrum þjóðum tortímingu. En jafnframt því
sem veldi barnamorðingjanna brynur, frelsa herir sameinuðu þjóðanna tugi og
hundruð þúsunda undan pyndingum fasista, og milljónir manna úr áþján. Fang-
elsisdyr Evrópu opnast. Það er verið að brjóta upp fangabúðir nazistanna. Eftir
myrkvun og ógnir fá þjóðirnar aftur að líta frelsið. Fólkið fær að nýju að anda
frjálst. Það er byrjað aftur að lifa.
FIMM ÁR ERU LIÐIN, síðan erlendir herir stigu á land í Reykjavík. Það
voru herir vinveittra þjóða, en óttablandin tilfinning greip þó hugi þjóðarinnar.
Ilvers máttum við vænta? Styrjaldarógna, loftárása? Tortímingar alls, sem var
íslenzkt? Ilve lítið þurfti til að höggva skarð í jafn fámenna þjóð. Sannarlega
böfum við líka beðið mikið tjón í þessari styrjöld, jafnvel hlutfallslega rneira
en suntar af þeiin þjóðum, sem tekið bafa beinan þátt í stríðinu. En hversu létt
höfum við þó sloppið, t. d. borið saman við örlög Norðmanna og Dana. Við sjá-
um nú glöggt, hvílíkur voði hefði verið búinn þjóðinni, ef Þjóðverjar liefðu
orðið fyrri til að hernema landið, en þar skall hurð nærri hælum. Ýmsir vilja
gera svo mikið úr upplausn, óbófi og velmegun, er styrjöldin bafi leitt yfir
þjóðina, að þeir mundu telja hana betur komna, ef bún befði orðið að þola
ógnir og harðstjórn sem bræðraþjóðir okkar. En er slíkt ekki varasöm steigur-