Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Blaðsíða 30

20
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
6
A elleftu öld þegar vesturþjóðir öðlast þá lyftíngu hugarins sem
skapar skáldlist og bókmentir gerist sú hreyfíng í skjóli höfuðstofn-
ana kristins dóms, kirkju og krúnu. Skáldskapurinn má heita beint
endurkast af hinu kristilega valdi. Voldugir konúngar eru ræmdir,
og konúnglegar hetjur sem börðust fyrir kristinn dóm við svokallaða
infidels; inntak hetjukvæða og sagnkvæðakerfa er fyrst og fremst
dýrð guðs og hetjuskapur guðs vitna. Síðar verður til í streingleik
og ævintýri ljóðkendur skáldskapur til að frægja hina kristnu ridd-
arahugsj ón.
Þegar vér menn síðari alda lesum þennan skáldskap um Karla-
magnús og Artúr, Roland og kappa hans osfrv., tökum vér fljótt
eftir að hvergi örlar á því fyrirbrigði sem heitir skapgerðarmyndun,
skapmyndir. Einstaklíngurinn er óuppgötvaður. Persónur. í skáld-
skap fyrstu vakníngar Evrópu, frönskum fornbókmentum, eru allar
steyptar í fyrirfram gerðu móti, sérhver atburður hlítir forskrift
eða máti; um blöndun efna er ekki að ræða, þaðanafsíður frjálsa
hreyfíngu innan verksins. „Ljóðræna" hinna fornu farandsaungvara
og trúða fylgir einnig reglu sem er föst og ópersónuleg einsog að-
ferðir í handiðn, svo þar er líka tilgángslaust að leita einstaklíngs-
einkenna. Það má segja að sjálfsafneitandi hlutlægi sé regla forns
skáldskapar Vesturlanda framtil Dantes.
7
Það var norrænum þjóðflokkum happ að lifa bernsku sína, og
eflast einsog raun ber vitni, án þess að hafa tekið kristni sunnanað
meðan miðaldamyrkrið grúfði enn yfir Vesturevrópu. Norræn
menníng, sem var í mörgu hafin yfir syðri menníngu, óx leingi í
náðum og jókst að geymd og hefð og náði á ýmsum landsvæðum
einkennilegum blóma laungu áður en sögur hefjast, að því er forn-
leifar votta. Það verður upphaf norrænnar sögu að útþráin ber
þessar þjóðir á vit menníngarríkja í austri. Þegar þær stíga fram
í Ijós sögunnar eiga þær að vísu ekki ritmál í nútímaskilníngi frem-
ur en Vesturlandaþjóðirnar, en þær eiga þroskaðan innlendan skáld-
skap, sem ber vott um lángan aðdraganda, munnlegar bókmentir
ef svo mætti að orði kveða, og meðal þeirra naut listamaður orðsins,