Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Blaðsíða 27

MINNISGREINAR UM FORNSOGUR
17
Brjóst myndarinnar er smelt plata með jafnarma krossi bláum, greyptum
hvítum skákrossum. Hornreitirnir eru rauðir á jöSrunum, en eru skreyttir meS
krossi, sem er afbrigSi þórshamars. Önnur plata af svipaSri gerS fanst í Ose-
bergskipinu, en um notkun hennar er alt ókunnugt. Þessi mynd og verkið á
plötunum er einsdæmi í norrænum fornleifum. í þessari einstæðu mynd, þar
sem kristilegur kross uppgötvast óhrekjanlega í fórum Skandínava, er tvent
mjög til þess fallið að rugla mann og villa, annað búddhastellíngar manns-
myndarinnar, sem er næsta ólíklegt að norrænir menn liafi getað sótt til
landa einsog þeirra sem þeir áttu samskipti við á 8. öld, enda ber myndin
á skjólukilpnum eingan svip af býzantínskri skrautlist og minni en eingan
af arabiskri; hitt er liöfuð mannsmyndarinnar, gert eftir reg'lum einfaldrar
stílfærðrar náttúrustefnu sem og hendur og fætur, en það er hvorki grískt né
arabiskf, og reyndar ekki indverskt heldur. Það virðist vera miðausturlenskt
eða jafnvel fjarausturlenskt, kínverskt, í öllu falli það sem við mundum nú á
dögum nefna mongólskt. Með öðrum orðum: Asía einsog hún leggur sig er
saman komin í þessum skjólukilp úr hjölum norrænnar drotníngar frá lokum
8. aldar, — þó er Múhameð, sem bannaði mannamyndagerð, löglega afsakaður.
En hvaðan er þá þessi mynd, sem sameinar kristindóm, búddhatrú, þórshamar
og mongóla, óskyld evrópskri skrautlist, en finst á búshlut í Noregi? Um það
skal ekkert fullyrt; Gustafson heldur hún sé keltnesk, komin frá írlandi, án
þess að benda þó á hliðstæður sem taki af vafa. Sumir fræðimenn hafa bent
á líkíngu myndar þessarar við myndir Maja í Júkatan. Erfitt er þó að verjast
þeirri ályktun að myndin beri merki heimilislausrar flökkuþjóðar og standi
iðnaðarmaður af slíkri þjóð að þessu verki, eftilvill þræll í Noregi; kanski
er hún keypt í Miklagarði eða austurvið Kaspíhaf. Um þessar mundir og
reyndar laungu fyr geingu Skýþar um einsog gráir kettir í ólíkustu löndum
eystra, lagvirkir menn og listrænir, skáld, hestamenn og söðlasmiðir; Hjör-
varður Árnason gat þess til í samtali við höfund þessara minnisgreina að
kilpurinn væri þeirra verk. Ilef því miður ekki aðgáng að myndum af skýþ-
iskri skrautlist til að gera samanburð.
Norrænir menn á víkíngaöld höfðu að vísu ekki fremur en á dög-
um Gústafs Adolfs eða Karls tólfta bolmagn til að setja sig á lagg-
irnar sem stórveldi, og hefur fólksfæð jafnan valdið því; en með
skipum sínum, vopnum og ævintýraþrá sköpuðu þeir sér stöðu sem
eingin þjóð hafði þá á hnettinum, reyndar í skjóli þess að vestur-
evrópisk menníng lá í eyði. Þeir stofnsettu ríki í ýmsum áttum, í
Rússlandi, á Ítalíu og Sikiley, á Frakklandi, vesturum Bretlands-
eyjar, í Færeyjum, íslandi og Grænlandi. Loks framkvæmdu þeir
eitt hið undraverðasta afrek miðaldanna, meðan einángrun og kyr-
2