Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Síða 24

14
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
1
Sá varð hlutur norrænna manna á miðöldum öndverðum að
kanna leingri leiðir en áður höfðu verið farnar í heiminum og eign-
ast þannig víðara sjónarsvið en aðrir menn höfðu á sama tíma. Á
því tímabili, frá áttundu öld til loka hinnar tíundu, sem jafnan er
kent við miðaldamyrkur, þegar barbarí ríkir um Vesturlönd, og
Miðjarðarhafið er, einsog Pirenne hefur sannað, orðið aðeins „mú-
hameðskt innhaf“, lokað fyrir siglíngum Vesturlandamanna, en hið
veika sveitaríki Karlúnga, borgarlaust og án verslunar, hafði mynd-
ast sem skjólveggur við framrás múhameðs sunnanfrá, án sambands
við menníngarlindir og svift skilyrðum til að geta skapað æðri
menníngu, þá stefndu norrænir ævintýramenn, sem aðeins með tak-
mörkuðum rétti verða nefndir farmenn og kaupmenn, „að baki
Evrópu“ um tvær leiðir til heimari Austurlanda eftir fljótum Rúss-
lands. Þeir áttu samskipti við tiltölulega velmentar þjóðir og stór-
bæi á ströndum Svartahafs, Kaspíhafs og Miðjarðarhafs, voru
heimamenn í þeirri borg sem, að hinum ókunnu borgum Fjaraustur-
landa frátöldum, var þá mest menníngarborg heims, höfuðborg
austrómverska ríkisins, Býzantium eða Konstantínópel, en hana köll-
uðu þeir Miklagarð. Fornleifafræðíngar rússneskir telja að altað
tvö hundruð árum áður en norrænir menn stofnuðu ríki sín tvö í
Rússlandi, Hólmgarð og Kænugarð, hafi Dnépr verið orðin þjóð-
braut Væríngjans til Grikkjans og hafi fundist skandínaviskar
höfðíngjagrafir frá 8. öld á Dnéprbökkum. Um ferðir norrænna
manna lil Kalífaríkisins og annarra múhameðslanda eystri leiðina,
um Volgu og Kaspíhaf, eru færri merki orðin í skáldskap vorum
og sögu, en tíðir myntfundir og góðra gripa þaðan ættaðra vitna
um samband við þessi lönd, hafa einkum í Svíþjóð fundist peníngar
unnvörpum með kúfiskri áletrun alt frá lokum sjöundu aldar, hinn
elsti myntaður í Damaskus 698; sumir eru frá Mesopotamíu, Persíu,
Egyftalandi osfrv. Til eru fornar lýsíngar frá þessum tímum, ritaðar
af arabiskum kaupmönnum, bæði um norræna „kaupmenn“ þar
eystra, og eru heldur rosalegar lýsíngar, ennfremur hafa þeir lýst
stöðum í Skandínavíu, því þess voru einnig dæmi að múhameðs-
menn að austan legðu leið sína til Norðurlanda.