Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Síða 65

MINNISGREINAR UM FORNSÖGUR
55
að leysast upp, aðeins einn djúpur lúður á eftir að falla við aðra
tóna, þó svo veikur að maður verður að hlusta vel til að heyra hann.
Málum hefur verið skipað að ráðum bestu manna á alþíngi, sæst
fullum sáttum, „tókust þeir í hendur Njáll og Flosi, og handsalaði
Njáll fyrir alla sonu sína og Kára“: bætur skulu koma fyrir Hösk-
uld, féð er lagt fram. En þá reiðir Njáll af hendi kaupbæturnar,
baugþakið. Flosi tekur upp þessar kvenflíkur og hlær. Og þá veit
maður hvers er að vænta: bros og hlátur er illsviti í íslenskri forn-
sögu. Hljómurinn splundrast og snöggþagnar. Hinn djúpi undirtónn
örlaganna ymur einn, lúður goðsögunnar, dómslúðurinn. Stormur
örlagadramans heltekur áheyrandann, sterkari en nokkur veruleiki,
sannari en sagnfræði, maður stendur andspænis almætti hinnar
miklu listar. Framundan er Njálsbrenna.
25
Gegnum myrkur lángra alda voru þessar sögur aleiga þjóðar sem
þreyði vestur í hafi nær útsloknan, eftilvill í meiri eymd en nokkur
önnur vestræn þjóð. Sú öld sem hafði bjargað lífi sínu með því að
seljast í hendur erlendu konúngsvaldi gegn loforði um sex skipa
siglingu á ári, gaf niðjunum þessa gjöf i vegarnesti á hinni þúngu
hraut: fornsögurnar með minníngum sínum um hetjur og örlög
bókfestar á sjálfu móðurmáli skáldskaparins. A þessari gjöf nærðist
þjóðin. Þessi gjöf var fjöregg hennar, líf hennar í dauðanum. Trúin
á hetjuna sem bregður sér hvorki við sár né bana og kann ekki að
láta yfirbugast, þessi manndómstrú var okkar líf. í lífsháskum ald-
anna var hún aflið sem deyddi dauða okkar. Og málið, hið full-
komnasta sem ritað hafði verið á Vesturlöndum, mál sem eignaðist
sígild listaverk áður en Evrópa fæddist til menníngar sinnar, það
varð gimsteinn okkar. í lægsta hreysi jarðarinnar gaf gömul kona
úngu barni gimstein. Þannig varð fornsagan fræið sem átti að lifa,
græðlíngurinn í klakaþelanum, sem átti að skjóta sprotum á nýu
þjóðvori. Hetjuskáldskapur þrettándu aldar varð uppistaða þjóðar-
sálarinnar. Á þeim tímum sem niðurlægíng okkar var dýpst kendi
fornsagan að við værum hetjur og kynbornir menn. Fornsagan var
okkar óvinnanlega borg, og það er hennar verk að við erum sjálf-
stæð þjóð í dag.